Tuần trước, một startup Trung Quốc tên là EngineAI đã có màn trình diễn đặc biệt về cách robot hiện đại học hỏi. Một nữ huấn luyện viên tóc vàng dài thực hiện một chuỗi động tác nhảy và khuyến khích robot hình người của công ty bắt chước theo.
Theo Bloomberg, bằng cách sử dụng thị giác máy tính và thuật toán học máy, robot quan sát và lắng nghe rồi bắt chước một loạt bước nhảy trong bài diễn của cô. Chỉ trong vài ngày, robot của EngineAI đã học được điệu nhảy Axe Gang trong bộ phim Kung Fu Hustle (2004).
Dù có vẻ ngớ ngẩn, điệu nhảy ấy lại đánh dấu bước tiến nghiêm túc của ngành công nghệ Trung Quốc. Sau nhiều năm, các công ty Mỹ như Boston Dynamics dẫn đầu trong phát triển robot hình người, các startup Trung Quốc giờ đây đang phá vỡ ranh giới đổi mới.
Tăng tốc phát triển robot hình người
Vào tháng 4, Bắc Kinh tổ chức cuộc thi bán marathon đầu tiên dành cho robot, nơi X-Humanoid của thành phố đánh bại 20 robot hai chân khác. Tháng 5, Unitree Robotics, một tên tuổi nổi bật, đã tổ chức giải đấu kickboxing robot đầu tiên. Dù những sự kiện này còn gặp trục trặc (15/21 robot không hoàn thành cuộc đua), điều quan trọng là tiến bộ, không phải sự hoàn hảo.
Trung Quốc, quốc gia có mật độ robot trên mỗi công nhân cao hơn cả Mỹ và Nhật, đang chuẩn bị đưa robot hình người vào những vai trò phức tạp hơn. EngineAI, Unitree và các đối thủ đã bắt đầu thử nghiệm robot trong nhiều nhiệm vụ như phân loại rác, giao thuốc tại viện dưỡng lão, tuần tra cùng cảnh sát và dẫn tour trong bảo tàng. Theo truyền thông địa phương, robot còn đang được âm thầm thử nghiệm cho mục đích quân sự.
Zhao Tongyang, nhà sáng lập và CEO của EngineA - Ảnh: Bloomberg
Zhao Tongyang, nhà sáng lập và CEO của EngineAI, ước tính hiện có 50 - 60 công ty ở Trung Quốc phát triển robot hình người, tận dụng thế mạnh sản xuất và sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ. Họ đang tích hợp mô hình AI để robot tự học các nhiệm vụ mới mà không cần lập trình chi tiết. EngineAI cho biết họ đã nhận được đơn đặt hàng hàng trăm robot hình người.
“Trung Quốc có nhiều đơn vị tham gia, và có những tài năng rất giỏi. Tôi hy vọng Trung Quốc sẽ dẫn đầu về robot”, Zhao, 43 tuổi, chia sẻ qua Zoom.
Các startup Trung Quốc cũng thu hút sự chú ý của Elon Musk. Trong một cuộc họp tháng 4, ông nói rằng robot Optimus của Tesla dẫn đầu về hiệu suất, nhưng cảnh báo rằng các công ty Trung Quốc có thể chiếm ưu thế: “Tôi hơi lo ngại rằng từ hạng 2 đến hạng 10 trong lĩnh vực này đều sẽ là công ty Trung Quốc”.
Ai sẽ dẫn đầu cuộc đua robot AI?
Việc dẫn đầu lĩnh vực robot hình người rất quan trọng, khi thị trường này đang bước ra khỏi giới hạn của khoa học viễn tưởng. Ngân hàng Citigroup dự báo thị trường robot hình người và các dịch vụ liên quan sẽ đạt 7.000 tỉ USD vào năm 2050, khi thế giới có thể có tới 648 triệu robot hình người.
Không chỉ là lợi nhuận tài chính, mà xu hướng này còn ảnh hưởng đến chiến lược của các chính phủ và quốc gia. Ai dẫn đầu công nghệ này có thể sở hữu một “đội quân” công nhân, y tá, và binh sĩ không biết mệt, từ đó định hình lại sức mạnh kinh tế và chính trị.
Một robot hình người EngineAI PM01 tại phòng trưng bày của công ty - Ảnh: Bloomberg
Tỷ phú Musk từng phát biểu tại Ả Rập Saudi rằng robot lao động có thể giúp kinh tế toàn cầu tăng gấp 10 lần. “Điều này mở ra tiềm năng kinh tế to lớn. Chúng ta đang tiến vào một thế giới hoàn toàn khác”, ông Musk nói.
Sức mạnh của Trung Quốc trong lĩnh vực này không phải ngẫu nhiên. Chủ tịch Tập Cận Bình đã vạch kế hoạch phát triển công nghệ chiến lược bao gồm robot từ hơn một thập kỷ trước. Chính quyền địa phương sau đó hỗ trợ tài chính và kết nối doanh nghiệp để thực hiện mục tiêu của Bắc Kinh. Trong trường hợp của EngineAI, chính quyền Thâm Quyến đã hỗ trợ Zhao tiếp cận vốn và các nguồn lực.
“Dù chính phủ không đầu tư trực tiếp, nhưng họ định hướng dòng tiền và nguồn lực vào ngành này. Tôi nghĩ đó là điều tuyệt vời”, ông Zhao cho hay.
Trung Quốc đầu năm nay công bố kế hoạch đầu tư 1.000 tỉ nhân dân tệ (138 tỉ USD) cho robot và công nghệ cao trong 20 năm tới, vượt xa Mỹ và châu Âu.
Mỹ vẫn có những tên tuổi mạnh như Boston Dynamics, Agility Robotics, Figure AI và Tesla, cùng bề dày thành tựu công nghệ. Tuy nhiên, một số chuyên gia cảnh báo cách tiếp cận của Bắc Kinh có thể giúp Trung Quốc dẫn đầu các lĩnh vực chiến lược đòi hỏi vốn lớn tương tự như họ đã làm với xe điện và pin mặt trời.
Robot hình người Optimus của Tesla - Ảnh: Getty
Dù còn khả năng thị trường robot hình người không phát triển như kỳ vọng, Trung Quốc vẫn đặt cược lớn. Theo nghiên cứu tháng 4 của Leaderobot và các viện khác, Trung Quốc có thể sản xuất hơn 10.000 robot hình người trong năm nay chiếm hơn một nửa toàn cầu.
“Trung Quốc đang thắng trong cuộc đua robot hình người, tôi không nghi ngờ gì”, Henrik I. Christensen, Giám đốc Viện Robot tại Đại học California (Mỹ), nhận định.
Ứng dụng thực tiễn của robot hình người
Được biết, CEO của EngineAI Zhao bước vào lĩnh vực này cách đây 8 năm, sau khi học ngành tự động hóa, vì tin rằng robot hình người sẽ thay đổi cuộc sống con người. Đúng lúc đó, Bắc Kinh tung ra chương trình “Made in China 2025” với mục tiêu công nghệ rõ ràng.
Động lực phát triển robot hình người xuất phát từ nguy cơ thiếu hụt lao động: theo Viện Lowy (Sydney), dân số trong độ tuổi lao động của Trung Quốc sẽ giảm 22% đến năm 2050. Riêng trong sản xuất, nước này có thể thiếu 30 triệu lao động trong 10 ngành công nghiệp vào cuối năm nay. Thế hệ trẻ ngày nay cũng ít "mặn mà" với các công việc tay chân mà cha mẹ họ từng làm.
Robot hình người Kuavo tại Leju Robotics - Ảnh: Shutterstock
Chiến lược của Trung Quốc là tích hợp robot hình người vào sản xuất, y tế và dịch vụ. Với 470 robot trên mỗi 10.000 lao động vào năm 2023, Trung Quốc vượt xa Mỹ (295 robot), theo Liên đoàn robot quốc tế (IFR).
AI giúp robot hình người trở nên thông minh và linh hoạt hơn. Các startup như EngineAI, Unitree và Leju Robotics đang cải tiến AI để robot nhìn, nhận diện vật thể, phối hợp và học cách thích nghi. Chang Lin, CEO Leju cho biết nhờ AI, robot Kuavo của họ có thể học cách lau nhà hay tưới cây theo hướng dẫn chủ nhà. “Chỉ cần tạo bộ dữ liệu tưới cây, robot sẽ tự biết cách tưới”, ông nói.
Robot Trung Quốc đang được triển khai thực tế. UBTech Robotics (Thâm Quyến) dùng robot Walker S1 cao 1,7m để lắp ráp iPhone cho Foxconn. Hơn 500 robot khác đang làm việc tại các nhà máy ô tô của BYD, Geely và FAW-Volkswagen - nâng thùng hàng, kiểm tra linh kiện, phát hiện rò rỉ khí lạnh độc hại cho người.
Leju Robotics cũng đang triển khai robot phân phát thuốc tại viện dưỡng lão. Hàng trăm máy đã được giao cho BAIC, Nio, bảo tàng và viện dưỡng lão ở Tô Châu. Một số trường đại học cũng dùng robot để nghiên cứu.
Susanne Bieller, Tổng thư ký IFR (trụ sở tại Frankfurt), dự đoán robot hình người sẽ phổ biến hơn trong 5 - 10 năm tới, khi các startup Trung Quốc cùng nhà sản xuất nội địa kéo giá thành xuống.
EngineAI mất nhiều năm để cải tiến khớp nối cho nhẹ và rẻ hơn. Một khớp nối điện từng tốn 20.000 - 30.000 nhân dân tệ, giờ nhóm kỹ sư 40 người của Zhao sản xuất với giá chỉ bằng 1/10.
Zhao còn say mê tạo robot đi giống người thật. Ông yêu cầu loại bỏ các mẫu robot bước đi chậm chạp, vụng về. EngineAI phát triển khớp chân tinh vi và tích hợp học máy để robot học đi như trẻ nhỏ. “Thu thập thật nhiều dữ liệu từ cơ thể người, rồi để robot học đi”, ông nói.
Tuy nhiên, dù đẹp đến mấy, robot hình người cũng phải tạo ra giá trị thực tế mới có tương lai. Boston Dynamics nổi tiếng từ năm 1992, nhưng chưa từng xây dựng được một mô hình kinh doanh bền vững. Google và SoftBank từng mua rồi lại bán công ty này trước khi nó thuộc về Hyundai.
Cuộc thi marathon robot tại Bắc Kinh cho thấy những giới hạn: có robot ngã ngay vạch xuất phát, có con bị rơi đầu. Giải kickboxing cũng chứng kiến nhiều robot đánh vào không khí hoặc tự ngã, dù có người điều khiển cạnh sàn.
Một robot hình người Unitree mất kiểm soát khi bắt đầu cuộc đua bán marathon robot ở Bắc Kinh vào ngày 19.4 - Ảnh: Getty
“Với hầu hết cá nhân và công ty, robot hình người chưa đem lại hiệu quả kinh tế trong tương lai gần”, Romain Moulin”, CEO startup Exotec (Pháp), nhận định.
Tuy vậy, niềm tin vào lĩnh vực này đang tăng. Báo cáo 83 trang của Citigroup huy động 17 chuyên gia để giải thích vì sao robot là cơ hội lớn. Họ gọi đây là “AI vật lý” và dự báo robot hình người sẽ là phân khúc phát triển nhanh nhất, có thể ứng dụng từ y tế, sản xuất, dọn dẹp đến siêu thị và khách sạn.
“Phần lớn thế giới được thiết kế cho con người, nên robot hình người có thể hòa nhập mà không cần thay đổi hạ tầng lớn”, báo cáo viết.
Tỷ phú Elon Musk hiện là người ủng hộ mạnh mẽ nhất. Ông kỳ vọng sẽ có hàng nghìn robot Optimus làm việc trong nhà máy Tesla vào cuối năm nay và đạt sản lượng 1 triệu máy/năm trong vòng 5 năm. Robot chưa mở bán nhưng dự kiến giá từ 20.000 – 30.000 USD vào năm 2027.
Theo Citigroup, nếu giá là 25.000 USD, robot sẽ “hòa vốn” trong 36 tuần nếu thay cho lao động tối thiểu 7,25 USD/giờ tại Mỹ. Lợi ích sẽ càng rõ ràng tại những nơi có lương cao hơn. “Lý do dùng robot hình người không chỉ là kinh tế. Một số việc nguy hiểm, nặng nhọc hoặc thiếu nhân công robot làm tốt hơn”, báo cáo kết luận.
CEO Chang của Leju Robotics nói, số lượng startup ngày càng tăng tại Trung Quốc đang thúc đẩy cạnh tranh khốc liệt. “Càng nhiều người tham gia, ngành càng mạnh. Việc của chúng tôi là cố gắng dẫn đầu”, ông nói.
