Sự xuất hiện của nhà ngoại giao hàng đầu của Nga tại Damascus kể từ khi chính quyền Bashar al-Assad sụp đổ đã khởi động các cuộc đàm phán về số phận các căn cứ của Moskva tại Syria.
Bức ảnh do chính phủ lâm thời Syria công bố cho thấy Thứ trưởng Ngoại giao Nga Mikhail Bogdanov gặp Tổng thống lâm thời Syria, Ahmed al-Shara tại Damascus vào 29/1.
Sứ mạng quan trọng ở Damascus
Một phái đoàn các nhà ngoại giao Nga đã đến Damascus vào đầu tuần trước trong một đoàn xe SUV màu trắng để tham dự một hội nghị thượng đỉnh, với nhiệm vụ quan trọng: Đặt nền móng cho việc Nga duy trì các căn cứ quân sự của mình ở Syria, sau sự sụp đổ của chính quyền cựu Tổng thống Assad.
Chờ đón họ là Ahmed al-Shara, người đã sống sót sau một thập kỷ bị không kích, để trở thành nhà lãnh đạo lâm thời mới của Syria. Ông đứng trong cung tổng thống, sẵn sàng đối mặt với các phái viên của Điện Kremlin.
Các cuộc đàm phán diễn ra sau đó - cuộc đàm phán đầu tiên giữa Moskva và Damascus kể từ khi chấm dứt cuộc nội chiến kéo dài gần 14 năm, đã kết thúc mà không có kết quả. Nhưng chúng lại đại diện cho sự khởi đầu của các cuộc đàm phán kéo dài, có khả năng là về vai trò của Nga ở Syria sau chiến tranh.
Cuộc họp kể trên cho thấy cuộc mặc cả địa chính trị đã bắt đầu sau cuộc nội chiến ở Syria, với khả năng thay đổi tình hình Trung Đông. Các cường quốc thế giới đang tranh giành ảnh hưởng, trong khi giới lãnh đạo non trẻ của Syria cố gắng giành được tính hợp pháp, hậu thuẫn an ninh và viện trợ thông qua một chính sách thực tế và cứng rắn.
Charles Lister, một thành viên cấp cao tại Viện Trung Đông ở Washington, nhận xét: "Tôi nghĩ rằng không khí chung ở Damascus là, 'Chúng tôi, người Syria, không cần phải chiến đấu với bất kỳ ai vào thời điểm này, kể cả những kẻ thù cũ của chúng tôi'. Vì thế, giảm leo thang và thực dụng là tên của trò chơi".
Vị thế "bề trên" của Nga trong đàm phán
Người Nga là bên được yêu cầu nhượng bộ. Ông al-Shara đã nhấn mạnh rằng bất kỳ mối quan hệ mới nào với Moskva cũng "phải giải quyết những sai lầm trong quá khứ" và yêu cầu bồi thường cho sự tàn phá mà Nga gây ra.
Ông cũng yêu cầu Moskva giao nộp ông al-Assad và các cộng sự cấp cao để đưa họ đối mặt với công lý - theo hai quan chức trong chính phủ lâm thời Syria có hiểu biết về cuộc họp.
Tổng thống Vladimir Putin gần như chắc chắn sẽ không đồng ý. Khi được hỏi sau cuộc họp rằng liệu ông al-Shara có yêu cầu dẫn độ ông Assad hay không, người phát ngôn của ông Putin đã từ chối bình luận.
Ông al-Shara tỏ ra dễ chịu một cách đáng ngạc nhiên khi hợp tác với Nga, trái ngược với Iran, đồng minh chủ chốt khác của ông Assad, mà chính quyền mới ở Damascus cho biết không còn được chào đón ở Syria nữa.
Trong một cuộc phỏng vấn với BBC vào cuối tháng 12/2024, ông al-Shara đã trích dẫn "mối quan hệ chiến lược lâu dài" của Syria với Moskva và cho biết ông "không vội vàng đưa Nga ra khỏi Syria, như một số người tưởng tượng".
Trong một cuộc phỏng vấn riêng với đài truyền hình nhà nước Saudi, ông al-Shara lưu ý rằng Nga đã cung cấp vũ khí cho quân đội Syria trong nhiều thập kỷ và cung cấp các chuyên gia điều hành các nhà máy điện của Syria. Điều này ngụ ý rằng: Damascus có thể cần Nga trong tương lai.
"Họ hoàn toàn tuyệt vọng vì tính hợp pháp và sự ủng hộ của quốc tế", ông Lister nói về các nhà lãnh đạo mới của Syria. "Gây ra bất kỳ sự rạn nứt quốc tế lớn nào sẽ là điều tồi tệ nhất mà họ sẽ phải cân nhắc".
Ngoài việc có thể cung cấp dầu và ngũ cốc từ Nga, điều mà ông al-Shara cần là Moskva không phá hoại nỗ lực tái thiết Syria và xây dựng chính phủ của ông - Hanna Notte, một nhà phân tích tại Trung tâm nghiên cứu không phổ biến vũ khí hạt nhân James Martin, đánh giá.
“Đây là một quốc gia hiện đang được xây dựng lại từ đống tro tàn về mặt chính trị”, bà Notte nói. Bà chỉ ra rằng Nga là thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và có thể cản trở ông al-Shara theo nhiều cách, nếu họ quyết định không “nhân từ về mặt chính trị”.
Bản thân ông al-Shara từng lưu ý rằng Nga được coi là quốc gia có quân đội hùng mạnh thứ hai thế giới, đồng thời thừa nhận chính phủ mới thành lập của ông không có khả năng chống lại các cường quốc.
Tại cuộc họp vừa qua ở Damascus, nơi Nga cử đại diện là phái viên hàng đầu của mình về Trung Đông, Thứ trưởng Ngoại giao Mikhail Bogdanov, không bên nào có vẻ vội vàng đưa ra bất kỳ quyết định lớn nào. Những gì phần còn lại của thế giới, và đặc biệt là Mỹ, Liên minh châu Âu, Thổ Nhĩ Kỳ và Saudi Arabia, yêu cầu từ các nhà lãnh đạo mới của Syria cũng có thể ảnh hưởng đến số phận của Nga.
Trong những tuần gần đây, một loạt các nhà ngoại giao từ những quốc gia này và các nước khác đã đến Damascus để gặp ông al-Shara.
Nga muốn giữ lại căn cứ hải quân của mình ở Tartus, bên bờ Địa Trung Hải, có từ thời Liên Xô. Nước này cũng muốn duy trì Căn cứ Không quân Hmeimim bên ngoài Latakia, nơi từng được Moskva sử dụng làm trung tâm tiếp tế và dừng chân cho các hoạt động viễn chinh ở Châu Phi. Cho đến nay, chính quyền Syria mới vẫn chưa nói “không”, và Nga vẫn giữ nguyên các căn cứ, dù đã di chuyển một số vật tư ra khỏi những nơi này.
Tín hiệu từ hai bên
Sau nhiều năm bảo vệ chính quyền cựu Tổng thống Assad trên chiến trường và tại Liên hợp quốc, các nhà lãnh đạo Nga đã biến việc mất đi đồng minh lâu năm của mình thành một chiến thắng và chìa cành ô liu cho chính quyền mới, từng bị Moskva coi là những kẻ khủng bố.
"Đó là một bước ngoặt khá đáng chú ý", bà Notte nói.
Phát biểu tại cuộc họp báo thường niên vào tháng 12/2024, Tổng thống Putin cho biết Nga đã thắng chứ không phải thua ở Syria, vì Moskva đã ngăn chặn đất nước này trở thành một vùng đất khủng bố. Ông cho biết ông thậm chí còn chưa gặp ông al-Assad, mặc dù đã cam kết sẽ gặp ông ta vào một thời điểm nào đó. Không rõ liệu họ đã gặp nhau kể từ đó hay chưa.
Nhà lãnh đạo Nga đã đề nghị sử dụng các căn cứ của Nga để cung cấp viện trợ nhân đạo cho người dân Syria, những người chỉ vài tuần trước đã phải hứng chịu các cuộc không kích của Nga.
Ông Putin cho biết ông sẽ duy trì sự hiện diện của Nga ở đó, chỉ khi lợi ích của Moskva trùng khớp với lợi ích của các lực lượng chính trị đã nắm quyền kiểm soát.
Tại Liên hợp quốc, Đại sứ Nga Vasily Nebenzya, hồi tháng 1 nói rằng các lực lượng chính trị Syria "hành xử khá chuyên nghiệp". Ông nhấn mạnh rằng tình bạn giữa hai quốc gia Nga và Syria "không liên quan đến bất kỳ chế độ nào".
Về phần mình, bộ vest và cà vạt hải quân mà ông al-Shara mặc khi gặp các phái viên Nga đã phủ nhận quá khứ của ông là một chiến binh Qaeda chuyển sang làm thủ lĩnh phe đối lập Hồi giáo. Thêm vào đó là lời lẽ hòa nhã, không đối đầu của ông trước thềm các cuộc đàm phán, và tinh thần sẵn sàng làm hòa với những kẻ thù cũ, bao gồm cả Mỹ.
Ông al-Shara đã chào đón một phái đoàn cấp cao của Bộ Ngoại giao Mỹ vào tháng 12/2024, mặc dù ông từng bị quân đội Mỹ giam giữ ở Iraq và bị Washington liệt là khủng bố với số tiền thưởng 10 triệu USD để truy diệt. Ông đang rất cần được Mỹ nới lỏng lệnh trừng phạt, cũng như sự ủng hộ của Washington tại Hội đồng Bảo an, để Syria bắt đầu phục hồi kinh tế và tiếp cận viện trợ quốc tế.
