Lệnh bảo thân (habeas corpus) đă trở thành trung tâm của những tranh chấp pháp lư về quyết định bắt giữ và trục xuất người nhập cư của chính quyền Mỹ.
Lệnh bảo thân là ǵ ?
Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump những tháng qua đă thực thi nhiều vụ bắt giữ và trục xuất người nhập cư. Đồng thời, các quan chức Nhà Trắng nhiều lần gọi t́nh trạng người nhập cư trái phép là "cuộc xâm lược" vào nước Mỹ, nhằm củng cố cơ sở pháp lư để kêu gọi đ́nh chỉ lệnh bảo thân.
Nền tảng của lệnh bảo thân, tiếng Latin là habeas corpus, đă có từ thời Vương quốc Anh trung đại cách đây gần 1.000 năm. Theo tờ The New York Times, lệnh bảo thân là quyền được quy định trong điều 1 hiến pháp. Theo đó, người bị bắt có quyền hầu ṭa để thẩm phán xác định cơ quan chức năng có thẩm quyền và lư do hợp pháp để bắt người hay không. Về cơ bản, habeas corpus là nền tảng của hệ thống pháp luật nhấn mạnh việc một người không thể bị bắt giữ tùy tiện.

Người biểu t́nh phản đối chính sách trục xuất người nhập cư của Mỹ hồi tháng 2
ẢNH: REUTERS
Hiến pháp Mỹ cũng quy định lệnh bảo thân có thể được đ́nh chỉ trong trường hợp xảy ra một cuộc xâm lược, nổi loạn và chỉ có quốc hội mới có thẩm quyền đ́nh chỉ. Đă có 4 lần Mỹ đ́nh chỉ lệnh bảo thân. Lần đầu tiên trong thời kỳ Nội chiến Mỹ năm 1861, Tổng thống Mỹ Abraham Lincoln đ́nh chỉ lệnh này và đây cũng là lần duy nhất một tổng thống Mỹ đ́nh chỉ lệnh bảo thân trước khi được quốc hội phê duyệt. Theo tạp chí Foreign Policy, khác với những thời điểm Mỹ thực sự ở trong một cuộc chiến trước đây, "cuộc xâm lược" của người nhập cư trái phép mà Nhà Trắng viện dẫn bị cho là mang mục đích chính trị hơn là an ninh.
Rủi ro khủng hoảng pháp lư
Các chuyên gia pháp lư đều đồng t́nh rằng quốc hội Mỹ có thẩm quyền tuyệt đối với việc đ́nh chỉ hay không lệnh bảo thân. Tuy nhiên, điều này cũng không giúp Mỹ "miễn nhiễm" với những tranh chấp pháp lư giữa chính quyền ông Trump và ngành tư pháp nước này liên quan chính sách bắt giữ người nhập cư. Khi đó, nhiệm vụ của Ṭa án Tối cao Mỹ ngày càng lớn khi sẽ can thiệp để làm rơ các quy chế pháp lư, nhằm ngăn nguy cơ nhánh hành pháp vượt quyền.
Tổng thống Trump đă có những lần thể hiện sự bất b́nh khi Ṭa án Tối cao Mỹ chặn những quyết định trục xuất người nhập cư, ngoài ra cũng có những phát biểu mơ hồ về việc có tuân thủ quy định hiến pháp hay không. Cấp dưới của ông Trump, phó chánh văn pḥng Nhà Trắng Stephen Miller, hôm 9.5 cho biết sẽ t́m giải pháp đ́nh chỉ lệnh bảo thân.
Ngay sau đó, Bộ trưởng An ninh nội địa Mỹ (DHS) Kristi Noem có buổi điều trần trước quốc hội ngày 13.5. Bà Noem cho rằng lệnh bảo thân là quyền hiến định cho phép tổng thống trục xuất người ra khỏi nước Mỹ. Tuyên bố trên đă nhanh chóng bị thượng nghị sĩ Maggie Hassan bác bỏ. Bà Tricia McLaughlin, trợ lư Bộ trưởng Noem, làm rơ về tuyên bố của vị Bộ trưởng rằng: "Về cơ bản quốc hội nắm giữ quyền lực của lệnh bảo thân, nhưng trên thực tế, các tổng thống đă hành động trước, sau đó mới đến thẩm quyền pháp lư. Các đời tổng thống trước đây đều từng đ́nh chỉ habeas corpus trong thời kỳ khủng hoảng".
Phát biểu của bà Noem càng được chú ư khi bà dẫn đầu cơ quan chịu trách nhiệm thực thi chính sách bắt giữ và trục xuất người nhập cư. Đă có trường hợp người bị chính quyền ông Trump bắt giữ, sau đó nộp đơn lệnh bảo thân và được ṭa án phán quyết trả tự do. Trong số này có sinh viên Đại học Tufts tên Rumeysa Ozturk, công dân Thổ Nhĩ Kỳ được thả ngày 9.5, sau khi bị bắt v́ viết bài xă luận ủng hộ người Palestine, theo tờ USA Today. Một sinh viên khác là Mohsen Mahdawi, từ Đại học Columbia, cũng bị bắt do ủng hộ người Palestine và được thả hồi đầu tháng 5 theo lệnh bảo thân. Tuy nhiên, để ṭa đồng ư thả người theo quy chế habeas corpus không phải chuyện đơn giản. Một số trường hợp những người không phải công dân Mỹ chỉ nhận đơn đồng ư bảo thân sau khi đă bị trục xuất.
VietBF@sưu tập