(Minh họa)
Sự sụp đổ của chế độ thối nát ở Assad tại Syria đã giáng một đòn mạnh mẽ vào Iran, khiến cho mạng lưới ảnh hưởng của nước này tại Trung Đông, từ bọn tay sai Hamas cho đến bọn khủng bố Hezbollah ở Lebanon, gần như đã nát tan thành mây khói. Không chỉ Iran chịu sự tổn thất to lớn, mà "Sa hoàng Putin" cũng bị mất mát thật đáng kể. Bởi vì Điện Kremlin đã đặt cược vào liên minh quân sự với Iran, một liên minh vốn dĩ thiếu mất sự cân bằng giữa hai phe phái Sunni và Shiite, cho nên Nga đã đánh mất đi phần lớn ảnh hưởng của mình trong khu vực biến động này.
Việc bị mất các căn cứ quân sự tại Syria càng làm suy yếu vị thế của Nga, gây ra biết bao khó khăn cho việc duy trì sự hiện diện tại châu Phi. Tất cả những điều này đều bắt nguồn từ việc Nga thiếu đi một chiến lược đối ngoại dài hạn, thay vào đó, Điện Kremlin lại ưu tiên cho các liên minh chiến thuật và đặt niềm tin vào lòng trung thành cá nhân của các tên đối tác độc tài.
Ngòi nổ từ Gaza đến sự sụp đổ của tên độc tài Assad
Ít ai lại ngờ rằng, cuộc thảm sát khủng bố của bọn Hamas vào Israel hồi ngày 7/10/2023, khi khởi nguồn từ dải Gaza, lại dẫn đến sự sụp đổ chóng vánh của chế độ tên Assad tại Syria, một gia tộc đã thống trị đất nước suốt nhiều thập kỷ qua. Nhìn lại sau hơn một năm, mọi việc nay đã trở nên rõ ràng hơn. Cuộc thảm sát man rợ của bọn khủng bố Hamas đã châm ngòi cho chiến dịch tiêu diệt bọn khủng bố của Israel tại Gaza, leo thang thành một cuộc thanh trừng toàn diện. Hàng ngàn người Israel đã thiệt mạng và hàng trăm người khác bị bắt làm con tin, trong khi phía Palestine cũng phải gánh chịu sự tổn thất quá nặng nề, khiến cho cộng đồng quốc tế lại gia tăng áp lực lên Israel để tiến đến cuộc ngưng bắn. Tất cả dường như đang rơi vào một vòng lẩn quẩn của cuộc xung đột dai dẳng ở nơi này.
Tuy nhiên, tình hình lại càng trở nên phức tạp khi các bọn tay sai đắc lực khác của Iran trong khu vực, bao gồm bọn Houthi ở Yemen và bọn Hezbollah ở Lebanon, đã tích cực tham gia vào cuộc chiến chống Israel. Israel cho đáp trả bằng các cuộc tấn công toàn diện, không chỉ để tiêu diệt các tên chóp bu cao cấp mà còn cả chục tên chỉ huy khác của các nhóm phiến quân thân Iran, đặc biệt là bọn Hezbollah. Đến khi tạm ngừng bắn trong 60 ngày, bọn Hezbollah nay đã bị suy yếu nghiêm trọng và có nguy cơ sẽ bị sụp đổ hoàn toàn nếu không có sự tiếp tay hỗ trợ từ Iran thông qua Syria.
Cùng với hai cuộc chiến có liên quan này, các cuộc giao đấu qua hỏa tiển và chiến tranh khủng bố giữa Israel và Iran đã làm suy yếu chính nước Tehran, khiến cho nước này đã mất dần tầm ảnh hưởng tại Syria. Các căn cứ của Iran tại đây nay đã trở nên trống rỗng. Trước đây, Iran áp dụng theo
"chiến lược bảo hiểm kép": khi bọn Hezbollah bận lo đối phó với Israel, đám cố vấn quân sự Iran sẽ hỗ trợ cho Assad; và ngược lại, nếu quân đội Iran rút lui, bọn Hezbollah sẽ nhảy vào để thay thế. Nhưng giờ đây, do dính với cuộc chiến không cân sức với Israel, cả hai nhóm này đều không thể ra tay cứu vãn chế độ tên Assad đang bị sụp đổ.
Hiệu ứng dây chuyền từ các mưu đồ tính toán sai lầm của Putin tại Syria
Việc Điện Kremlin đã từng bỏ rơi tên Assad khi cuộc nội chiến Syria bùng nổ 13 năm trước đây, không còn là điều bí mật. Khi đó, chính Qassem Soleimani, tư lệnh lực lượng đặc biệt Al-Quds, đã phải đích thân ra tay can thiệp, gặp gỡ Putin và qua nhiều vòng đàm phán, thuyết phục ông ta rằng việc cứu vãn chế độ Syria không chỉ cần thiết mà còn mang lại lợi ích đáng kể. Nga đã lắng nghe Iran và quyết định can thiệp, một quyết định sau này chứng tỏ đã đem lại cho bọn họ những lợi ích to lớn, cả về mặt kinh tế lẫn địa lý và chính trị.
Sự can thiệp của Nga đã tạo ra một làn sóng người tỵ nạn khổng lồ, khi hàng trăm ngàn người Syria đã ồ ạt đổ vào Liên minh châu Âu, tạo ra một cuộc khủng hoảng về nhân đạo chưa từng có. Trong khi đó, Nga đã khéo léo tận dụng tình hình để cho củng cố vị thế của mình trong khu vực này. Họ giành được quyền kiểm soát một phần các mỏ dầu thô, thiết lập căn cứ trung chuyển quan trọng cho các dự án tại châu Phi, củng cố căn cứ Hải quân chiến lược ở Tartus và chiếm giữ một số phi trường then chốt ở Syria.
Hơn thế nữa, Syria trở thành một bãi thử nghiệm thực tế về quân sự, nơi mà Nga có thể rèn luyện binh lính, cho thử nghiệm vũ khí mới trong điều kiện tác chiến thực tế, chuẩn bị cho các cuộc chiến trong tương lai xa gần. Chính tại ở chiến trường Syria, bọn lính đánh thuê Wagner, cùng với hàng loạt tướng lãnh và sĩ quan Nga, đã tích lũy kinh nghiệm chiến đấu vô giá, đóng góp không nhỏ vào cuộc xâm lược sau này tại Ukraine. Họ đã được rèn luyện qua các trải nghiệm thực tế với các chiến thuật tác chiến, hệ thống vũ khí và tiếp liệu hậu cần trong một môi trường phức tạp, điều mà các cuộc tập trận thông thường khó có thể tạo ra.
"Sa hoàng Putin" đương nhiên cả tin rằng, mình đã giành được chiến thắng vang dội, một phần nhờ vào liên minh chiến lược với Iran. Khi Nga cần sự hỗ trợ về quân sự trong cuộc chiến tại Ukraine, Iran chính là cái tên đầu tiên mà họ nghĩ ngay đến. Sự hợp tác chặt chẽ giữa hai nước đã giúp cho phần nào quân đội Nga làm quen với các đặc tính của một số thiết bị của Iran, điển hình là loại máy bay không người lái, vốn đóng vai trò quan trọng trong cuộc xung đột này.
Tuy nhiên, trong khi quá tập trung vào mối giao dịch với Iran, Putin đã không lường trước được sự xói mòn lòng trung thành từ các thế lực tay chân có ảnh hưởng khác ở Trung Đông và Vịnh Ba Tư. Các chiến lược gia Nga, có lẽ vì đã quá tự tin vào sự thỏa hiệp với Iran, đã đánh giá thấp tầm mức quan trọng của việc duy trì sự cân bằng quyền lực trong khu vực. Khi tình hình Syria dần được ổn định và cuộc chiến tại Ukraine đang leo thang, Nga đã quyết định cho rút bớt các đơn vị tại Syria, chỉ để lại một số ít nhỏ, đóng vai trò cảnh sát, để duy trì sự trật tự. Lực lượng này, phần lớn nằm dưới sự kiểm soát của tên độc tài Assad và phụ thuộc hoàn toàn vào Iran, đã không đủ sức để chống đỡ trước những biến động mới.
Và đây chính là sai lầm chiến lược của Nga. Họ không chỉ đang mất bị dần ảnh hưởng tại Syria, đánh mất nguồn lợi về kinh tế đáng kể, do nguồn thu này đã nuôi sống không chỉ bọn lính đánh thuê Wagner của Prigozhin mà còn làm giàu cho nhiều tên tướng lãnh Nga khác, mà còn đặt ra câu hỏi về khả năng để duy trì sự hiện diện quân sự của Nga tại châu Phi.
Liệu rằng Nga còn có thể tiếp tục hỗ trợ các đồng minh như tên Nguyên soái Haftar ở Libya, Quân đoàn châu Phi, chính quyền thân Nga ở Sahel, và bảo đảm an ninh cho các công ty TQ hoạt động tại châu Phi hay không, vẫn còn là một câu hỏi chưa có câu trả lời. Việc đánh mất đi Syria đồng nghĩa với việc mất đi một vị trí chiến lược quan trọng, gây ra nhiều khó khăn cho việc triển khai sức mạnh và ảnh hưởng của Nga trên toàn cầu.
Chưa dừng lại ở đó, vào ngày 7/12 tại Paris, bên lề hội nghị thượng đỉnh không chính thức diễn ra cùng thời điểm với lễ khánh thành Nhà thờ Đức Bà sau trùng tu, Donald Trump đã có cuộc gặp gỡ với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Ngay sau đó, ông đã đưa ra những tuyên bố có liên quan đến tình hình Syria và Ukraine, kêu gọi Putin nên tiến hành đàm phán khẩn cấp và nói bóng gió về việc Nga buộc phải cho rút quân khỏi Syria. Bất kể Điện Kremlin có hành động như thế nào, sự sụp đổ của chế độ tên Assad vẫn được coi là một thất bại cá nhân của Vladimir Putin trên chính trường quốc tế. Việc đặt cược vào Iran và chế độ Assad đã đẩy ông vào thế khó.
Qua nhiều năm, Điện Kremlin đã gây ra nhiều tổn hại nghiêm trọng đến mối bang giao với Israel. Israel tố cáo Nga đã trực tiếp cung cấp vũ khí cho bọn Hezbollah, hỗ trợ cho bọn Hamas và duy trì liên minh quân sự với Iran. Tương tự, mối giao dịch với Ả Rập Saudi cũng trở nên lạnh nhạt. Thổ Nhĩ Kỳ không chỉ đẩy Nga ra khỏi Nam Caucasus, hỗ trợ Azerbaijan chiếm Nagorno-Karabakh, mà còn cho sử dụng các nhóm phiến quân thân Thổ Nhĩ Kỳ để tiêu diệt dám thân Nga cuối cùng tại Syria.
Thay vì theo đuổi chính sách để cân bằng lợi ích, tận dụng các mâu thuẫn giữa các bên để tìm cách trục lợi, nước Nga dưới thời Putin đã lựa chọn trở thành đồng minh của các tên độc tài gian ác trên thế giới và là đối tác quân sự của Iran. Hậu quả là Nga nay phải gánh chịu một thất bại về chiến lược nặng nề. Chính sách đối ngoại của Nga trong những thập kỷ gần đây chỉ là sự tiếp nối của chính sách quân sự và thuộc địa mang tính chất tham lam bóc lột tài nguyên quý báu tại châu Phi và Trung Đông.
Đối với Putin, các liên minh chiến thuật ngắn hạn được đặt lên trên lợi ích dài hạn, lợi nhuận trước mắt được ưu tiên hơn sự thu nhập bền vững. Điều này đã dẫn đến sự sụp đổ dần dần của hầu hết các
"liên minh ma quỷ" này và cấu trúc mà Putin đã cho dày công xây dựng ở Trung Đông và châu Phi trong suốt 15 năm qua.
Syria chính là sự chứng minh rõ ràng nhất cho thất bại của chính sách này, một chính sách mà cá nhân Vladimir Putin phải gánh chịu trách nhiệm. Chính ông ta là người đã bắt đầu thay thế lợi ích chiến lược của Nga tại Armenia bằng những toan tính cá nhân, chẳng hạn như mối giao tiếp với Erdogan và sự ác cảm với Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan.
Những thất bại của Putin đã tạo ra động lực cho những ai muốn hỗ trợ cho Ukraine chống lại cuộc xâm lược của Nga. Hiện tại, đây mới chỉ là phản ứng nhiều phần cảm tính. Tuy nhiên, đôi khi, để làm thay đổi tình thế hiện hửu, điều quan trọng là phải nhận ra sự thật, như việc nhiều người trước đây cả tin rằng sẽ không còn lựa chọn nào khác, giờ đây đã thấy rõ sự thật đầy phũ phàng trước mắt.
