Buổi chiều Paris gặp người đàn bà của một thời
Paris hôm đó đầu xuân, nắng lên nhẹ sau buổi sáng ẩm ướt. Thành phố chen chúc người và xe, quán cà phê dọc những dãy phố dài ngập mùi bánh nướng và tiếng thì thầm của khách bộ hành. Giữa cái không khí nhàn nhã của một kinh đô đã quen hưởng thụ, tôi bấm thang máy lên tầng 11 một tòa nhà kính gần tháp Eiffel, mang theo trong đầu đủ thứ hình dung về người đàn bà từng làm rung chuyển chính trường Sài Gòn.
Chuông reo, cửa mở. Bà đứng đó trong chiếc kimono xanh nước biển, khuôn mặt trang điểm kỹ nhưng không đậm, giọng Huế trầm mà rõ. Gần tám mươi tuổi, bà đi nhanh, lưng thẳng, ánh mắt vẫn sáng. Khi cười, hàm răng trắng đều khiến người đối diện bất giác quên mất những năm tháng đã trôi qua từ 1963.
Căn hộ trên tầng mây và đời sống giản dị
Căn hộ của bà nhỏ, tầm thường đến bất ngờ nếu so với tưởng tượng về một “cựu Đệ Nhất phu nhân”. Hai phòng ngủ, một phòng khách, một bếp mở. Ngoài bộ bàn ghế gỗ cũ mang từ Việt Nam sang từ thời song thân còn ở Paris, chẳng có món đồ nào cho thấy dấu vết của một thời xa hoa. Từ cửa sổ bếp nhìn ra, tháp Eiffel như đứng ngay trước hiên nhà – một đặc ân của vị trí, không phải của đồ đạc.
Bà sở hữu hai đơn vị gia cư trong tòa nhà: một căn bà ở, căn kia cho thuê lấy tiền sinh sống. Đó là lợi tức duy nhất, đủ cho một đời sống tằn tiện mà không lệ thuộc con cái. Nhiều năm trước, khi làn sóng thuyền nhân tràn sang, căn thứ hai từng là chỗ tá túc cho mấy thanh niên Việt mới đặt chân đến Pháp, miễn tiền thuê, miễn luôn điện nước. Về sau, căn hộ ấy được cho một nhà ngoại giao Nhật thuê lại.
Bà không ngủ trên giường. Ban đêm chỉ trải tấm chăn trên nền nhà, như một kiểu khổ hạnh riêng. Có lẽ nhờ vậy, ở tuổi gần 80, lưng bà vẫn thẳng, bước chân nhanh như người chưa từng bệnh tật. Chỉ đôi khi, vết thương cũ ở chân trái – hậu quả vụ ném bom Dinh Độc Lập năm 1962 và một lần té gãy lại – khiến bà nhăn mặt, phải gác chân lên ghế nói chuyện cho đỡ đau.
Những người con nhà họ Ngô giữa trời Âu
Nhắc đến con cái, giọng bà mềm đi. Trưởng nam tốt nghiệp kỹ sư canh nông, lấy vợ người Ý thuộc dòng quý tộc giàu có, có bốn con cao lớn, đẹp trai như diễn viên. Gia đình sống trong một biệt thự giống tu viện ở Roma, nơi bà đã ở nhiều năm, khiến không ít người tưởng bà đang ẩn mình trong một tu viện Công giáo.
Con trai thứ, tốt nghiệp một trường kinh tế – thương mại danh tiếng tại Paris, làm đại diện thương mại cho các công ty Mỹ ở Bruxelles. Ông sống tiết chế, dành nhiều tiền cho các hoạt động từ thiện. Cô gái Pháp mười bảy tuổi bất ngờ ghé thăm chúng tôi chiều hôm ấy, khoe xấp hình chụp với các bệnh nhân AIDS ở Phi Luật Tân trong chuyến đi thiện nguyện do chính ông tài trợ, là một minh chứng nhỏ cho sự âm thầm của gia đình.
Út nữ là một nữ luật gia công pháp, có bằng tiến sĩ ở Roma, được mời tham luận tại nhiều hội nghị quốc tế. Vì không chịu nhập quốc tịch Ý nên không được bổ nhiệm chính thức, chỉ thỉnh giảng. Bà nói tên đứa cháu ngoại bảy tuổi mang họ mẹ: Ngô Đình Sơn – nụ cười tự hào loé lên ở khóe mắt.
Về những mất mát, bà lặng im. Tôi không hỏi về người con gái trưởng đã chết thảm trên xa lộ vòng đai Paris. Có những vết thương, nhắc lại chỉ khiến người mẹ thêm một lần gục xuống.
Một ngày của bà Nhu ở Paris
Mỗi sáng sớm, bất kể mưa gió, bà đi bộ khoảng mười phút đến nhà thờ Saint Léon dự lễ. Thánh lễ xong, bà ở lại giúp lau dọn, xếp hoa, thắp nến. Chủ nhật, bà dạy giáo lý cho thiếu nhi. Khi kể chuyện, bà nhiều lần nhắc đến Đức Tin như điểm tựa duy nhất để đi qua bão táp. Thay vì hằn học hay oán trách, bà nói về những biến cố đời mình bằng một sự bình thản lạ lùng, như thể mọi thứ đều đã được giao phó cho Chúa.
Bà ăn rất ít. Có khi hai, ba ngày chẳng ăn gì, chỉ uống tí nước. “Tôi không ăn nên không có bệnh,” bà cười, nhắc đến những tu sĩ Ấn Độ sống nhờ khổ hạnh. Quần áo, giày dép, bà gần như không mua thêm. Mỗi năm, một người bạn Nhật gửi vài chiếc kimono; có việc phải đi đâu, bà lại mặc những bộ cũ vẫn còn dùng được.
Nhắc đến phong trào Phụ Nữ Liên Đới, đôi mắt bà sáng lên. “Phụ nữ phải được giải phóng, phải được tôn trọng,” bà nói, tay nắm chặt trước ngực, đổi sang tiếng Pháp cho ý tứ gọn mà sắc hơn. Dường như, ẩn sau người phụ nữ sống ẩn dật trên tầng 11 kia, vẫn là bóng dáng “người đàn bà nổi loạn” một thời dám đối thoại với cả thế giới về quyền của phụ nữ.
Bóng dáng một thời và câu hỏi để lại
Cả buổi chiều, bà không nhắc đến nước Mỹ, dù biết tôi từ bên kia Thái Bình Dương qua. Những lời mạt sát dành cho Washington năm nào dường như đã bị chôn lại trong lớp bụi thời gian. Khi tôi gợi nhẹ về những tướng lĩnh đảo chính 1963, bà chỉ nhìn ra cửa sổ, buông một câu tiếng Anh nhẹ như gió mà lạnh như dao: “A bunch of fools” – một bọn ngu dốt.
Bà bảo đang viết sách, một cuốn hồi ký – luận thuyết về đời mình và về thời đại đã vùi dập gia đình bà. Cuốn sách ấy, khi xuất hiện, có lẽ sẽ là lời giải thích trọn vẹn hơn bất kỳ cuộc phỏng vấn nào. Còn hôm ấy, tôi chỉ thấy trước mặt một “bà cụ” gần tám mươi, sống đơn độc giữa kinh đô ánh sáng, mạnh khỏe một cách lạ lùng, trí óc mạch lạc, nói năng hùng biện, không hằn học, không than thân.
Trên đường ra thang máy, nhìn lại cánh cửa vừa khép, tôi bỗng nghĩ: lịch sử từng treo lên vai người đàn bà này quá nhiều lời nguyền rủa và huyền thoại. Ngoài kia, mỗi người đều có một phiên bản riêng về bà. Nhưng ở tầng 11 một chung cư nhìn xuống tháp Eiffel, chỉ có một góa phụ già, đi lễ mỗi sáng, ăn uống khổ hạnh, sống bằng tiền thuê căn hộ còn lại và vẫn giữ lưng thẳng như ngày nào bước lên thềm Dinh Độc Lập.
Có lẽ, lịch sử rồi sẽ tiếp tục tranh cãi. Còn với tôi, buổi chiều Paris hôm ấy chỉ đọng lại một điều: giữa những lời thêu dệt, ít người biết rằng “con nhà danh giá học thức” ấy đang sống lặng lẽ, không đòi minh oan, cũng không cần biện hộ – như thể đã giao hết mọi phán xét cho thời gian và cho Đấng mà bà tin là sẽ hiểu rõ mọi điều.
