Với quyết định không kích các cơ sở hạt nhân trọng yếu của Iran, Tổng thống Donald Trump đã chọn bước đi mà các đời Tổng thống trước đều cố tránh: trực tiếp đưa nước Mỹ đối đầu quân sự với Tehran. Canh bạc này có thể định hình lại toàn bộ cục diện Trung Đông.
Mỹ đã sử dụng các biện pháp trừng phạt, phá hoại, tấn công mạng và đàm phán ngoại giao nhằm làm chậm bước tiến của Iran tới vũ khí hạt nhân. Nhưng vào tối 21/6 (theo giờ Mỹ), Tổng thống Trump đã lựa chọn thể hiện sức mạnh quân sự thuần túy mà 4 người tiền nhiệm, gồm Bill Clinton, George W. Bush, Barack Obama và Joe Biden, đều tránh né, vì lo ngại kéo Mỹ vào một cuộc chiến mới ở Trung Đông.
Sau nhiều ngày tuyên bố không thể chấp nhận nguy cơ Iran đạt được bước cuối cùng để sở hữu bom hạt nhân, ông Trump ra lệnh cho phi đội oanh tạc cơ B-2 thả những quả bom mạnh nhất trong kho vũ khí thông thường của Mỹ xuống các địa điểm hạt nhân quan trọng nhất của Iran. Mục tiêu chính là trung tâm làm giàu urani Fordow nằm sâu trong lòng núi, nơi Israel không đủ khả năng tiếp cận.
Canh bạc mạo hiểm nhất của ông Trump
Đối với ông Trump, quyết định tấn công hạ tầng hạt nhân của một quốc gia thù địch là canh bạc lớn nhất và có thể nguy hiểm nhất trong nhiệm kỳ thứ hai. Ông đang đặt cược rằng Mỹ có thể chống đỡ được mọi đòn trả đũa mà Tehran có thể tung ra nhằm vào hơn 40.000 binh sĩ Mỹ đóng tại các căn cứ khắp khu vực, vốn đều nằm trong tầm bắn của tên lửa Iran, ngay cả sau 8 ngày Iran bị Israel tấn công dữ dội. Ông cũng đang đặt cược rằng có thể ngăn chặn Iran, dù đang suy yếu, sử dụng các phương thức quen thuộc như khủng bố, bắt cóc con tin và tấn công mạng để trả đũa.
Điều quan trọng nhất, ông Trump kỳ vọng đã phá hủy hoàn toàn khả năng khôi phục chương trình hạt nhân của Iran. Đây là một mục tiêu đầy tham vọng: Iran từng tuyên bố nếu bị tấn công, nước này sẽ rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) và đẩy mạnh chương trình hạt nhân trong bí mật.
Đó là lý do ông Trump đặc biệt tập trung vào Fordow, cơ sở bí mật được Iran xây dựng từ giữa những năm 2000 và bị chính quyền Tổng thống Barack Obama công bố vào năm 2009. Đây là nơi Iran sản xuất phần lớn nhiên liệu gần đạt cấp độ vũ khí, điều khiến Mỹ và các đồng minh lo ngại nhất.
Các trợ lý của ông Trump đã thông báo với đồng minh rằng mục tiêu duy nhất của Washington là phá hủy chương trình hạt nhân của Iran. Họ mô tả chiến dịch tấn công phức tạp này như một chiến dịch giới hạn, tương tự như vụ tiêu diệt Osama bin Laden năm 2011.
“Mỹ nhấn mạnh đây không phải là tuyên chiến”, một nhà ngoại giao cấp cao châu Âu cho biết tối 21/6, khi kể lại cuộc trao đổi với một quan chức cấp cao Mỹ. Tuy nhiên, ông lưu ý: Osama bin Laden đã khiến 3.000 người Mỹ thiệt mạng nhưng Iran thì vẫn chưa chế tạo được bom hạt nhân.
Nói cách khác, chính quyền Tổng thống Trump đang cho rằng đây là một hành động phủ đầu, nhằm chấm dứt mối đe dọa, chứ không nhằm thay đổi chế độ Iran. Nhưng có lẽ người Iran sẽ không nhìn nhận theo cách này.
Trong bài phát biểu ngắn tại Nhà Trắng tối 21/6, đứng cạnh Phó Tổng thống JD Vance, Ngoại trưởng Marco Rubio và Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth, ông Trump đe dọa Iran sẽ phải gánh chịu hậu quả nặng nề hơn nếu không tuân thủ các yêu cầu của Mỹ.
“Iran giờ đây phải chọn con đường hòa bình. Nếu không, các cuộc tấn công tiếp theo sẽ còn lớn hơn và dễ dàng hơn. Hoặc sẽ có hòa bình, hoặc sẽ có bi kịch lớn hơn nhiều cho Iran so với những gì đã xảy ra trong 8 ngày qua. Hãy nhớ rằng, chúng tôi còn rất nhiều mục tiêu”, ông Trump nhấn mạnh, đồng thời cảnh báo Mỹ sẽ tiếp tục hành động nếu Iran không chịu lùi bước.
Về bản chất, ông Trump đang đe dọa mở rộng liên minh quân sự với Israel, quốc gia đã dành 8 ngày qua để tấn công có hệ thống vào các chỉ huy quân sự và hạt nhân hàng đầu của Iran.
Ban đầu, Mỹ tuyên bố không tham gia chiến dịch này. Trong tuyên bố đầu tiên về các cuộc tấn công, Ngoại trưởng Rubio nhấn mạnh rằng Israel “hành động đơn phương chống Iran” và Mỹ “không liên quan”. Nhưng vài ngày sau, ông Trump đăng trên mạng xã hội rằng Mỹ có thể loại bỏ lãnh đạo tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei bất kỳ lúc nào.
Hơn 40.000 lính Mỹ đặt trong tình trạng báo động
Sau khi đánh vào năng lực làm giàu urani của Iran, ông Trump kỳ vọng tận dụng thời điểm Iran suy yếu, thời điểm cho phép oanh tạc cơ B-2 Mỹ bay vào và ra khỏi không phận Iran mà gần như không gặp kháng cự.
Các máy bay B-2 này xuất phát từ căn cứ Whiteman ở bang Missouri, mang theo bom xuyên phá boongke GBU-57A/B nặng gần 14 tấn, loại duy nhất có khả năng phá hủy các cơ sở ngầm như Fordow.
Cuộc tấn công được Mỹ mô tả là giới hạn, không nhằm thay đổi chế độ Tehran, nhưng thực tế đã đưa Mỹ trở lại tư thế sẵn sàng chiến tranh, khiến hơn 40.000 binh sĩ Mỹ ở Trung Đông bước vào tình trạng báo động cao độ.
Sau đòn đáp trả dữ dội của Israel vì vụ tấn công ngày 7/10/2023 khiến hơn 1.000 dân thường Israel thiệt mạng, Iran gần như mất đi các lực lượng ủy nhiệm như Hamas và Hezbollah. Đồng minh thân cận nhất là Tổng thống Syria Bashar al-Assad đã phải rời khỏi đất nước.
Điều đó khiến chương trình hạt nhân trở thành tuyến phòng thủ cuối cùng của Iran. Đây không chỉ là một dự án khoa học, mà còn là biểu tượng của sự kháng cự trước phương Tây.
Chương trình hạt nhân đã trở thành “tấm khiên” bảo vệ chế độ kế thừa từ cuộc cách mạng năm 1979. Nếu việc bắt giữ 52 con tin Mỹ từng là cách Iran đối đầu với siêu cường năm 1979, thì chương trình hạt nhân là biểu tượng đối kháng trong suốt hai thập kỷ qua.
Một ngày nào đó, các sử gia có thể sẽ nhìn lại và vẽ một đường nối từ hình ảnh các con tin bị giam giữ 444 ngày, đến thời điểm những quả bom xuyên phá được thả xuống cơ sở Fordow. Họ chắc chắn sẽ đặt câu hỏi: liệu Mỹ và các đồng minh cũng như Iran có thể lựa chọn con đường khác hay không? Họ cũng sẽ đặt câu hỏi liệu canh bạc hiện nay của ông Trump có thành công.
Các nghị sĩ chỉ trích ông Trump đã bắt đầu lên tiếng. Thượng nghị sĩ Mark Warner, Chủ tịch Ủy ban Tình báo Thượng viện, cho rằng ông Trump hành động “mà không tham vấn Quốc hội, không có chiến lược rõ ràng, và phớt lờ các kết luận nhất quán của cộng đồng tình báo” rằng Iran chưa đưa ra quyết định chế tạo bom.
Nếu Iran không thể đáp trả hiệu quả, hoặc nếu nước này từ bỏ tham vọng hạt nhân kéo dài suốt nhiều năm, ông Trump sẽ khẳng định rằng chỉ có ông mới dám dùng sức mạnh quân sự để đạt mục tiêu mà 4 người tiền nhiệm đều cho là quá mạo hiểm.
Nhưng cũng có một khả năng khác: Iran sẽ âm thầm phục hồi, các nhà khoa học hạt nhân còn sống sót sẽ chuyển chương trình đi vào hoạt động bí mật, và quốc gia này có thể đi theo con đường của Triều Tiên và sở hữu một kho vũ khí đủ để khiến mọi kẻ thù phải dè chừng.
Với Iran, đó có thể là con đường để tránh một chiến dịch quân sự như vừa xảy ra đêm 21/6.
