Với các diễn biến chính sách gần đây của Tổng thống Trump, đặc biệt liên quan sinh viên quốc tế, giới quan sát cảnh báo Mỹ có thể phải đối mặt nguy cơ chảy máu chất xám và đánh mất những bộ óc tài năng nhất vào tay các quốc gia khác.
Trong nhiều thập niên qua, phần lớn sinh viên tài năng từ Bangalore (Ấn Độ) sau tốt nghiệp sẽ chọn các cơ sở thí nghiệm ở Mỹ làm nơi bắt đầu cho sự nghiệp nghiên cứu khoa học lâu dài.
Thế nhưng, khi GS Raj Ladher tại Trung tâm Quốc gia về Khoa học Sinh học (NCBS) ở Bangalore gần đây đặt câu hỏi cho khoảng 30 sinh viên tốt nghiệp về kế hoạch tương lai của họ, chỉ có một người dám chắc chắn về định hướng nghề nghiệp của mình tại Mỹ.
Theo tờ The New York Times, nhiều nhà khoa học đã lên tiếng cảnh báo rằng tình hình ở nước Mỹ hiện tại có thể sẽ khiến Washington đối mặt nguy cơ chảy máu chất xám và đánh mất những bộ óc thiên tài nhất vào tay các quốc gia khác.
Chính sách mới của Mỹ
Việc chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump cắt giảm ngân sách nghiên cứu và siết chặt chính sách visa với sinh viên quốc tế là lý do chủ yếu khiến các nhân tài quốc tế e ngại chuyện làm việc tại Mỹ.
Việc cắt giảm ngân sách nghiên cứu và siết chặt cấp visa cho sinh viên quốc tế có thể khiến Mỹ đối mặt nguy cơ chảy máu chất xám. Ảnh: AFP
Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ (NFS) - nơi tài trợ cho phần lớn các nghiên cứu khoa học cơ bản tại các trường đại học Mỹ - đang trao các khoản tài trợ mới với tốc độ chậm nhất trong ít nhất 35 năm, theo New York Times.
Điều này có nghĩa rằng sẽ có ít sự hỗ trợ hơn cho các nghiên cứu khoa học và cho hầu hết thành viên trong giới nghiên cứu - vốn là nền tảng cho những tiến bộ khoa học công nghệ ở Mỹ.
Hãng tin Reuters dẫn một phân tích được công bố hôm 8-5 trên Tạp chí của Hiệp hội Y khoa Mỹ (JAMA) rằng từ ngày 28-2 đến 8-4, Viện Y tế Quốc gia Mỹ (NIH) cũng đã hủy bỏ 694 khoản tài trợ cho nghiên cứu y học nhằm đáp ứng nỗ lực cắt giảm ngân sách liên bang. Tổng trị giá các khoản tài trợ hủy bỏ này lên tới 1,81 tỉ USD.
NIH - nguồn tài trợ lớn nhất thế giới cho nghiên cứu khoa học y sinh - ngày 6-5 cũng cho biết họ sẽ không còn tài trợ cho các dự án mà các nhà nghiên cứu Mỹ phân phối một phần tiền của họ cho các đối tác quốc tế.
Thêm vào đó, cuộc đối đầu chưa có hồi kết trên giữa chính quyền ông Trump và ĐH Harvard cũng làm dấy lên tâm lý e ngại trong các sinh viên và nhà nghiên cứu quốc tế.
Ngày 22-5, chính quyền Tổng thống Trump đã loại trường ĐH Harvard khỏi chương trình tuyển sinh quốc tế, đồng thời yêu cầu các sinh viên quốc tế đang theo học phải chuyển sang trường khác nếu không muốn mất tình trạng lưu trú hợp pháp. Quyết định này đã bị Thẩm phán liên bang Allison Burroughs hôm 29-5 ban hành lệnh cấm vô thời hạn.
Tuy vậy, Tổng thống Trump ngày 4-6 tiếp tục chỉ đạo ngưng cấp visa cho sinh viên quốc tế đăng ký học tại ĐH Harvard hoặc tham gia các chương trình trao đổi học thuật tại trường này. Chỉ đạo này có hiệu lực ngay lập tức, theo đài CNN.
Với nhiều sinh viên và các nhà nghiên cứu quốc tế, tình hình ở Mỹ hiện nay đã làm cho nhiều người cảm thấy bất định trước mong muốn học tập và nghiên cứu tại Mỹ.
Thêm vào đó, các động thái mạnh tay của chính quyền Mỹ liên quan đến sinh viên quốc tế cũng khiến cơ hội làm việc tại “hệ sinh thái nghiên cứu khoa học tốt nhất thế giới” trở nên ít ỏi và khó khăn hơn bao giờ hết.
Chảy máu chất xám
Diễn biến trên có thể khiến nước Mỹ đối mặt nguy cơ chảy máu chất xám. Một phân tích của tạp chí Nature đăng vào ngày 22-4 chỉ ra rằng các đơn xin từ Trung Quốc và châu Âu cho các vị trí việc làm của sinh viên tốt nghiệp hoặc tiến sĩ tại Mỹ đã giảm mạnh kể từ đầu năm 2025. Trong khi đó, số lượng nhóm nhân tài này tại Mỹ nộp đơn xin việc ở nước ngoài đã tăng đột biến.
“Nếu mọi việc cứ tiếp diễn như hiện nay, nền khoa học Mỹ sẽ bị hủy hoại. Nếu việc hợp tác với các nhà khoa học không phải người Mỹ trở nên bất khả thi, thì loại hình nghiên cứu mà tôi đang thực hiện gần như không thể tiếp tục” - ông David W. Hogg, GS tại ĐH New York (Mỹ), chia sẻ.
Theo GS sinh học và vật lý ở Đức Dirk Brockmann, lối nghiên cứu chấp nhận rủi ro và sự táo bạo trong tư duy đã giúp tạo nên một môi trường nghiên cứu không nơi nào khác ngoài Mỹ có thể sánh được. Điều này đưa nước Mỹ trở thành đất nước tiên phong dẫn đầu nghiên cứu khoa học trong một thời gian dài.
Vậy nên, việc Washington thay đổi chóng mặt các chính sách tài trợ cho nghiên cứu và nhân tài quốc tế đã khiến Mỹ đánh mất khả năng thu hút, từ đó đối mặt nguy cơ chảy máu chất xám.
“Không chỉ sinh viên quốc tế, toàn bộ hệ thống nghiên cứu đang bị đình trệ vì sự bất định không cho phép bạn lập kế hoạch. Việc tất cả các khoản tài trợ bị đóng băng hoặc cắt giảm đang tạo ra sự hỗn loạn to lớn này" - GS khoa học thần kinh Ardem Patapoutian, người đoạt giải Nobel Y sinh năm 2021, nhấn mạnh.
Nếu tình trạng chảy máu chất xám tại Mỹ tiếp tục, nền khoa học của nước này sẽ chịu những tác động khó lường. Ảnh: THE NEW YORK TIMES
Nếu tình trạng chảy máu chất xám tại Mỹ tiếp tục, nền khoa học của nước này sẽ chịu những tác động khó lường. Ông Richard Huganir - người đứng đầu khoa khoa học thần kinh tại ĐH Johns Hopkins (Mỹ) - cho biết ông "rất sợ" khi không thể tuyển được sinh viên quốc tế.
"Điều đó có nghĩa chúng tôi sẽ mất 30% nhân lực của chúng tôi. Họ là một phần không thể thiếu trong toàn bộ nền khoa học của Mỹ, và việc mất đi lực lượng đó sẽ là một thảm họa" - ông Richard nói.
Cơ hội cho các nước
Ông Cole Donovan - từng là cố vấn công nghệ quốc tế cho Tổng thống Mỹ Joe Biden - đánh giá hiện vẫn còn quá sớm để nói liệu châu Âu hay Trung Quốc có thể đảm nhận vai trò lãnh đạo quốc tế trong lĩnh vực khoa học hay không.
Tuy vậy, các nước đã bắt đầu chớp lấy cơ hội giữa lúc Mỹ đối mặt nguy cơ chảy máu chất xám. GS Ladher nói rằng cho đến nay, châu Âu đã phần nào tiếp nhận vai trò tuyển dụng các sinh viên tốt nghiệp của ông.
“Áo đã trở thành điểm đến lớn đối với nhiều sinh viên của chúng tôi” - ông Ladher nói.
Tại hội nghị “Chọn châu Âu cho Khoa học” diễn ra hôm 5-5 tại Pháp, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã công bố khoản đầu tư 500 triệu euro nhằm "biến châu Âu thành điểm đến thu hút các nhà nghiên cứu" trong 2 năm tới.
Các trường đại học cũng chủ động tham gia cuộc đua. ĐH Osaka - một trong những trường đại học hàng đầu tại Nhật - đang cung cấp chế độ miễn học phí, trợ cấp nghiên cứu khoa học và hỗ trợ sắp xếp việc đi lại cho sinh viên quốc tế và nhà nghiên cứu đang học và làm việc tại Mỹ muốn chuyển tiếp đến trường, theo Reuters. ĐH Kyoto và ĐH Tokyo cũng đang xem xét các chương trình tương tự.
Ngày 23-5, ĐH Khoa học và Công nghệ Hong Kong (HKUST, Trung Quốc) phát đi lời mời tiếp tục theo đuổi chương trình học tập tại HKUST tới các sinh viên quốc tế bậc đại học hoặc sau đại học sẽ và đang nhập học tại ĐH Harvard, theo tờ Global Times.
Cùng ngày, Lãnh đạo cơ quan giáo dục Hong Kong - bà Christine Choi Yuk-lin cho biết chính quyền đặc khu đã kêu gọi các trường đại học "có hành động tích cực" trong việc tuyển sinh những sinh viên quốc tế bị ảnh hưởng.
"Nếu nước Mỹ từ chối những sinh viên thông minh và tài năng này, họ sẽ tự tìm được nơi khác để làm việc và học tập" - sinh viên 20 tuổi người Mỹ Caleb Thompson chia sẻ với Reuters.
