Những gì đang diễn ra tại Mỹ năm 2025 không chỉ “phảng phất” mà còn sặc mùi chiến dịch thanh trừng văn hóa tại Trung Quốc thời Mao Trạch Đông.
Trong suốt 60 năm qua, Bảo Tàng Lịch Sử Người Mỹ Gốc Phi (Museum of African American History – MAAH) ở Boston, Massachusetts, đóng vai trò như một cỗ máy thời gian, đưa người xem trở về quá khứ.
Người ta chiêm ngưỡng một ngôi nhà 200 năm tuổi, nơi những nhà hoạt động chống chế độ nô lệ như Frederick Douglass từng diễn thuyết, hay bước qua những hành lang mà các binh sĩ da đen trẻ từng tập hợp để chiến đấu trong cuộc Nội Chiến Mỹ.
“Đào tận gốc, trốc tận rễ”
Thế nhưng, các chương trình lịch sử dành cho học sinh của MAAH đang đứng trước nguy cơ bị đình chỉ. Chính quyền Donald Trump đã cắt khoản tài trợ liên bang cho MAAH, với lý do “không còn phục vụ lợi ích nước Mỹ.”
“Tôi sẽ mãi nhớ câu đó,” Tiến Sĩ Noelle Trent, giám đốc MAAH, chia sẻ với CNN. “Chúng tôi đã gắn bó mật thiết với những khoảnh khắc trọng đại của lịch sử đất nước. Làm sao điều đó lại không phục vụ lợi ích nước Mỹ và người Mỹ?”
Cuộc “Cách Mạng Văn Hóa” chống lại cái gọi là “tư tưởng thức tỉnh” (woke ideology) và “tuyên truyền chống Mỹ” của ông Trump đang lan rộng toàn quốc, ảnh hưởng hàng loạt bảo tàng, thư viện, dự án lưu trữ, chương trình nghệ thuật và thậm chí đại hội điện ảnh. Viện Bảo Tàng và Thư Viện (IMLS), Quỹ Quốc Gia về Nghệ Thuật (NEA) và Quỹ Quốc Gia về Khoa Học Nhân Văn (NEH) đã được yêu cầu hủy hàng chục triệu đô la tài trợ liên bang cho các hoạt động văn hóa quốc gia.
NEA là nơi giúp tài trợ các chương trình âm nhạc và sân khấu miễn phí, cũng như đại hội điện ảnh và các tạp chí văn học. NEH hỗ trợ nghiên cứu các di tích lịch sử, các chương trình sách và triển lãm bảo tàng. Và IMLS, cơ quan mà ông Trump nói rằng đó là “bộ máy quan liêu không cần thiết,” là nơi chi trả cho các chương trình đào tạo việc làm, mượn sách liên thư viện, dịch vụ sách điện tử, sách nói miễn phí cho các thư viện nông thôn.
Trẻ em không còn được học âm nhạc, đọc sách, làm kịch… – chuyện như thế có thể xảy ra ở Mỹ? Đúng. Tại Nebraska, String Sprouts – chương trình giáo dục âm nhạc “chi phí thấp hoặc miễn phí” (“no-to-low-cost”) do Nhạc Viện Omaha tổ chức, vốn nhận tài trợ từ NEA, giờ đây có thể buộc phải giảm số lượng lớp học.
Tại New York, chương trình Playground Opera của tổ chức “Opera on Tap,” giúp đưa học sinh ở các cộng đồng thu nhập thấp tham gia quá trình sản xuất và biểu diễn, cũng đứng trước nguy cơ bị cắt ngân sách hỗ trợ của liên bang.
Trong khi đó, Hội Đồng Khoa Học Nhân Văn South Dakota bị “cúp” $950,000, tương đương 73% tổng ngân sách, khiến họ có thể phải dừng chương trình Đọc Sách cho Thanh Niên hoặc cung cấp sách miễn phí cho học sinh lớp Ba. Hạ tuần Tháng Năm, CNN cho biết, National History Day – một tổ chức phi lợi nhuận chuyên thực hiện cuộc thi toàn quốc cho học sinh từ lớp Sáu đến lớp Mười Hai trình bày những dự án nghiên cứu lịch sử – có thể sẽ không còn nhiều người tham gia nếu không có sự hỗ trợ liên bang…
Sặc mùi Mao
Những gì ông Trump làm đối với nước Mỹ gợi nhắc tới một nhân vật khác từng thao túng văn hóa bằng bàn tay sắt: Mao Trạch Đông (và học trò của Mao là Hồ Chí Minh). Tương tự việc ông Mao xóa bỏ trí thức, loại bỏ thành phần “cải lương,” trao quyền cho những kẻ cuồng tín làm loạn xã hội – ông Trump cũng “tái thiết nước Mỹ” theo cách khó có thể ngờ, đặc biệt việc “tước mất ký ức” của quốc gia.
Khi một chính phủ tự quyết định cái gì là “yêu nước” và cái gì là “tuyên truyền phản Mỹ,” thì nó không chỉ can thiệp vào chính sách mà kiểm soát cả ký ức và tri thức. Những gì đang xảy ra không đơn giản là cắt giảm ngân sách. Nó là nỗ lực viết lại lịch sử, bằng cách chọn ai được nhớ đến – và ai bị lãng quên.
Trong bài viết trên The New York Times, nhà báo Viên Lệ (Li Yuan – người Mỹ gốc Hoa) cho thấy những gì nước Mỹ chứng kiến và những gì ông Trump làm khiến ngay cả người Trung Quốc cũng kinh ngạc, bởi vì tất cả đều rất giống những gì đất nước họ từng trải qua thời Mao. “Đám nhóc” quậy phá thuộc cái gọi là Cơ Quan Cải Tổ Chính Phủ (DOGE) dưới sự cầm trịch của tỷ phú Elon Musk – đối với một số người Trung Quốc – chẳng khác gì bọn Hồng Vệ Binh đeo băng đỏ “nhiệt tình cách mạng.”
Khi nghe ông Trump bóng gió việc tranh cử nhiệm kỳ thứ ba, họ đùa rằng ông Tập Cận Bình, chủ tịch Trung Quốc, có lẽ đang nghĩ: “Tôi biết cách làm điều đó” (ông Tập đã làm điều này vào năm 2022 bằng cách sửa Hiến Pháp). Mỹ từng giúp Trung Quốc hiện đại hóa và phát triển kinh tế với hy vọng Trung Quốc trở nên giống Mỹ hơn – dân chủ hơn, cởi mở hơn. Nhưng giờ đây, nước Mỹ ngày càng giống Trung Quốc.
“Đến từ một quốc gia độc tài, chúng tôi hiểu rằng chế độ độc tài không chỉ là một hệ thống – mà cốt lõi là sự theo đuổi và thu tóm quyền lực,” nhà báo Vương Kiến viết trên X. “Chúng tôi biết rằng Cách Mạng Văn Hóa là để phá bỏ các thể chế nhằm mở rộng quyền kiểm soát.”
Dân Trung Quốc đang chứng kiến những điều mà họ nghĩ chỉ có thể xảy ra ở Trung Quốc: Những văn bản nhà nước nặng mùi xu nịnh, sự đe dọa truyền thông, và các doanh nhân hàng đầu tranh nhau lấy lòng lãnh đạo, chưa kể một tổng thống tự gọi mình là “vua.”
“Tôi cảm thấy quen thuộc đến ngỡ ngàng – giống hệt Trung Quốc,” phát biểu của ông Trương Văn Dân, một nhà báo điều tra với bút danh Giang Tuyết. Ông Trương buộc phải rời Trung Quốc và chuyển đến Mỹ năm 2023. “Tôi vừa thoát khỏi chảo dầu nóng lại rơi vào lửa,” ông Trương nói.
Nhìn chung, người Trung Quốc bị sốc trước những thay đổi đột ngột trong chính sách của Mỹ dưới thời ông Trump. Đáng chú ý nhất là ngôn ngữ mà các cơ quan chính phủ Mỹ sử dụng trên mạng xã hội, với giọng điệu mà nhiều người cho là giống y chang ngôn ngữ tuyên truyền của đảng Cộng Sản Trung Quốc.
“Ngay cả các bài đăng của Đại Sứ Quán Trung Quốc, với đầy yếu tố tuyên truyền, cũng không ca ngợi Tập Cận Bình mỗi ngày một cách ám ảnh và trơ trẽn như thế,” nhà bất đồng chính kiến Trung Quốc Đặng Hải Yến nói. “Cứ như tờ Nhân Dân Nhật Báo đã chuyển vào Lãnh Sự Quán Mỹ vậy.” Dân Trung Quốc thậm chí cũng bày tỏ sự kinh ngạc về cách mà ông Trump đối xử với Ukraine.
Với nhiều người Trung Quốc, sự hỗn loạn ở Washington bắt nguồn từ một động lực vốn từng xảy ra ở đất nước họ. Cách ông Trump triệt phá “nhà nước ngầm” ở Mỹ chẳng khác gì chiến dịch phá hoại của ông Mao khi ông Mao tiến hành cuộc Cách Mạng Văn Hóa “đào tận gốc, trốc tận rễ.”
Cách ông Trump đối xử với giới khoa học Mỹ chẳng khác gì thái độ khinh bỉ trí thức của ông Mao. Cách ông Trump định hình lại tư tưởng người Mỹ chẳng khác những gì mà ông Mao từng làm. Cách ông Trump “xây dựng” một nội các gồm những kẻ bất tài nhưng trung thành chẳng khác gì việc ông Mao đề bạt một nông dân ít học làm phó thủ tướng (Trần Vĩnh Quý – Chen Yonggui); và một cán bộ cấp thấp ở nhà máy dệt làm phó chủ tịch đảng khi nhân vật này mới 38 tuổi (Vương Hồng Văn – Wang Hongwen – một trong những người sau này thuộc nhóm “tứ nhân bang,” tức bốn người bị ông Mao thanh trừng).
Khi Đại Sứ Quán Mỹ tại Trung Quốc đăng trên Weibo rằng Tòa Bạch Ốc sẽ chọn các cơ quan truyền thông được phép tham gia nhóm báo chí tổng thống, một người ở Trùng Khánh bình luận: “Lựa chọn có chọn lọc các cơ quan truyền thông để phỏng vấn – chiến thuật quen thuộc quá.”
Một trong những điều đáng kinh ngạc nữa là tốc độ mà ông Trump xây dựng chủ nghĩa “sùng bái cá nhân.” Sau khi ông Trump khoe cái nón đỏ ghi dòng chữ “Trump luôn luôn đúng về mọi thứ,” một người dùng trên X viết bằng tiếng Trung: “Mao Trạch Đông của nước Mỹ đã ra đời! Vạn thọ vô cương! Lãnh tụ vĩ đại Chủ Tịch Trump đã ra đời – vạn tuế, vạn tuế, vạn vạn tuế!”
Sau khi ông Lý Vĩ Ngạo, một nhà báo ở Bắc Kinh, đăng đoạn video trên Weibo cho thấy ông Trump nhận được tràng pháo tay như bắp rang tại cuộc họp nội các đầu tiên trong nhiệm kỳ thứ hai, một người Trung Quốc bình luận: “Nhịp điệu của tràng pháo tay này quen thuộc quá… Giống như ở Bắc Hàn và người anh em của nó” (ám chỉ Trung Quốc).
Mỉa mai hơn, trong một bình luận trên tập podcast tiếng Trung của nhà báo Viên Lệ (Li Yuan), một người vào bình luận: “Toàn bộ đảng Cộng Hòa và toàn nước Mỹ phải đoàn kết chặt chẽ hơn quanh Ủy Ban Trung Ương Tòa Bạch Ốc với Tổng Thống Trump làm trung tâm, giương cao ngọn cờ vĩ đại của chủ nghĩa tư bản kiểu Mỹ… Chúng ta phải thực hiện đầy đủ Tư Tưởng Chủ Nghĩa Tư Bản Mỹ Kỷ Nguyên Mới của Trump, đoàn kết ý chí, giữ gìn truyền thống nhưng đổi mới, quyết tâm tiến lên, và đấu tranh không ngừng để đạt được mục tiêu MAGA vĩ đại!”
Thật ê chề. Quá thảm hại cho hình ảnh nước Mỹ. Tất cả, như nhà báo kỳ cựu Ian Johnson nói: “Lịch sử không bao giờ lặp lại hoàn toàn – nhưng những vang âm thì có,” rằng hệ thống Mỹ đang hủy hoại chính mình từ bên trong, không cần đến kẻ thù bên ngoài…
