Trong tuần vừa rồi, tại tòa án liên bang, một phần vô cùng quan trọng trong những lời bào chữa từ phía Mark Zuckerberg trước thử thách và cáo buộc độc quyền nghiêm trọng nhất trong toàn bộ lịch sử tồn tại của tập đoàn Meta hoàn toàn không liên quan đến chính bản thân gã khổng lồ của ngành công nghệ Mỹ, mà chủ yếu xoay quanh TikTok.
Trong quá trình cho phép nhân chứng tuyên thệ trước tòa kéo dài ba ngày hồi giữa tuần, nhà sáng lập tập đoàn công nghệ trị giá tỷ USD đã nhiều lần tuyên bố với Tòa án Liên bang Hoa Kỳ thuộc khu vực Washington, rằng TikTok, nền tảng video thuộc sở hữu của ByteDance có trụ sở tại Trung Quốc đã phát triển thành một đối thủ cạnh tranh đáng gờm.
Mục đích đằng sau những lời khen ngợi dành cho đối thủ của Zuck, là để nhằm bác bỏ các cáo buộc của Ủy ban thương mại liên bang (FTC), rằng Meta đang duy trì tình trạng độc quyền bất hợp pháp, vi phạm luật chống độc quyền của Mỹ. Những cáo buộc này nếu được chứng minh, có thể gây ra hậu quả sâu rộng hơn cho hoạt động kinh doanh của Zuckerberg so với bất kỳ mối đe dọa thương mại nào mà công ty phải đối mặt.
Nếu thua kiện, Meta có thể bị tòa án và chính phủ Mỹ buộc phải chia tách tập đoàn trị giá 1.5 nghìn tỷ USD, cũng như có thể phải thoái vốn các ứng dụng vô cùng phổ biến, Instagram và WhatsApp. Đây là một hệ quả mà Zuckerberg từng tuyên bố sẽ “chiến đấu đến cùng” tại tòa án.
Ngược lại, nếu thắng kiện, công ty sẽ giành được một chiến thắng mang tính quyết định trước cơ quan quản lý, những người đã từ lâu nhắm tới việc kiểm soát quyền lực của các công ty công nghệ lớn. Gần đây nhất, FTC cũng đã khởi kiện tập đoàn công nghệ và thương mại điện tử Amazon.
Vụ kiện diễn ra sau khi Zuckerberg không thể thương lượng với tòa án để hủy bỏ thủ tục tố tụng ngay từ đầu. Theo một nguồn tin, FTC đã yêu cầu Meta bồi thường 30 tỷ USD như một giải pháp giải quyết tiềm năng. Nhưng Meta đưa ra “mức giá” để dàn xếp với FTC là 450 triệu USD, rồi tăng lên 1 tỷ USD sau khi cơ quan quản lý đặt mức sàn là 18 tỷ USD. Không tìm được tiếng nói chung, các bên đã quyết định đưa nhau ra tòa án.
Trung tâm của vụ kiện do FTC đưa ra tòa, là cáo buộc rằng Meta đã sử dụng một “chiến lược có hệ thống” để loại bỏ hoàn toàn các đối thủ cạnh tranh, bao gồm cả việc mua lại Instagram và WhatsApp vào năm 2012 và 2014 với giá lần lượt là 1 tỷ và 19 tỷ USD.
Các luật sư của FTC trong tuần qua đã trình bày các bằng chứng cho thấy Zuckerberg coi những ứng dụng mới nổi là những mối đe dọa, bao gồm cả một loạt email khiến Zuck không thoải mái cho lắm. Năm 2012, Zuckerberg đã đồng ý với gợi ý rằng việc mua lại Instagram có thể giúp “vô hiệu hóa một đối thủ cạnh tranh” và cũng nói rằng ông muốn Meta “sử dụng quá trình mua bán sáp nhập để xây dựng một hàng rào bảo vệ cạnh tranh xung quanh chúng ta trên thị trường ứng dụng di động và quảng cáo trực tuyến”.
Tuy nhiên, những chiến thuật như vậy chỉ có thể bị coi là vi phạm pháp luật, nếu FTC chứng minh được rằng Meta đang duy trì độc quyền, một lập luận mà một số chuyên gia về chống độc quyền cho rằng sẽ khó khăn hơn để chứng minh. Đây cũng là điểm mà Zuckerberg và cựu giám đốc điều hành của Meta, Sheryl Sandberg, đã tập trung vào trong quá trình thẩm vấn tại tòa của họ. Cả hai đều nhấn mạnh sự phát triển bùng nổ của TikTok để phục vụ hơn 1 tỷ người dùng trên toàn cầu.
Những gì họ từng nói và nghĩ có thể không đẹp đẽ, nhưng nó không có nhiều giá trị chứng minh, nếu có, về việc liệu Meta có duy trì tình trạng độc quyền hiện tại hay không,” Paul Swanson, trưởng bộ phận chống độc quyền và cạnh tranh của hãng luật Holland & Hart nhận xét. "Zuckerberg và Sandberg đã làm tốt việc giải thích một thực tế hiện tại, tức là họ đã chỉ ra rằng, TikTok và Meta đang cạnh tranh lẫn nhau và chỉ là hai lựa chọn gần như duy nhất trong tâm trí của hầu hết người dùng."
Trong các vụ kiện chống độc quyền, FTC cũng phải chứng minh rằng có thiệt hại gây ra đối với người tiêu dùng, thường là một công ty độc quyền tăng chi phí để đổi lấy sản phẩm. Nhưng với việc Meta cung cấp dịch vụ miễn phí, cơ quan này lại lập luận rằng người tiêu dùng đã phải chịu trải nghiệm bị suy giảm, do sự thống trị của nền tảng, các trang thông tin tràn ngập quảng cáo và bảo mật kém.
Thách thức chính đối với FTC sẽ là thuyết phục Thẩm phán James Boasberg, người chủ trì phiên tòa, rằng Meta đã thống trị, một phần thông qua việc mua lại và sáp nhập, trên thị trường “mạng xã hội cá nhân”, tập trung vào kết nối bạn bè và gia đình, với những dịch vụ không bao gồm TikTok hoặc YouTube của Google.
Một nguồn tin cho biết lời đề nghị thấp từ phía Meta để dàn xếp cho thấy các chuyên gia pháp lý của công ty đánh giá vụ kiện FTC yếu về mặt luận điểm đến mức nào.
"Chúng tôi không hề ngại ngần khi giải thích sự bất hợp lý, khi FTC đệ trình một vụ kiện, rồi họ lại phải cố đi chứng minh điều mà mọi thiếu niên 17 tuổi ở Mỹ đều biết là điều vô lý, đó là Instagram không cạnh tranh với TikTok. Chúng tôi sẵn sàng giành chiến thắng trong phiên tòa," người phát ngôn của Meta, Dani Lever nói trong một tuyên bố.
Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng thẩm phán Boasberg, người đã tương đối kiệm lời trong suốt những ngày diễn ra phiên xử giữa tuần này, có thể cởi mở hơn đối với các lập luận của FTC.
"Tòa rõ ràng đang cân nhắc khả năng tồn tại một thị trường mạng xã hội cá nhân," Kenneth Dintzer, đối tác của nhóm chống độc quyền và cạnh tranh tại Crowell & Moring nhận xét. Ông trích dẫn một hồ sơ từ năm 2024, trong đó thẩm phán Boasberg nói rằng FTC đã “đáp ứng yêu cầu chứng minh rằng các ứng dụng khác không phải là sự thay thế hợp lý” cho việc chia sẻ bạn bè và gia đình.
Zuckerberg bác bỏ quan điểm này tại tòa, chỉ ra nỗ lực vội vàng phát triển và ứng dụng Reels, chia sẻ những video ngắn format dọc xem trên điện thoại, để đáp lại sự trỗi dậy của TikTok. Ông nói rằng dịch vụ của TikTok “có lẽ đã trở thành mối đe dọa cạnh tranh lớn nhất đối với Instagram và Facebook trong những năm gần đây”.
Người đứng đầu tập đoàn Meta cũng lập luận rằng, WhatsApp và Instagram đã được mua lại để thúc đẩy tăng trưởng, chỉ ra sự gia tăng đáng kể về số lượng người dùng sau khi các thương vụ đó diễn ra.
FTC đáp trả bằng một email từ năm 2013, trong đó Zuckerberg cho rằng trước khi giao dịch WhatsApp, "mối đe dọa cạnh tranh lớn nhất của chúng ta là một công ty nào đó xây dựng được một ứng dụng nhắn tin để liên lạc với một nhóm nhỏ người, và sau đó biến nó thành một mạng xã hội rộng lớn hơn”.
Zuckerberg nói trong một email năm 2012: "Messenger không đánh bại được WhatsApp, Instagram đang phát triển nhanh hơn nhiều so với ứng dụng của chúng ta, nên chúng ta phải mua lại nó với giá 1 tỷ USD... Đó không phải là loại bỏ đối thủ cạnh tranh."
"Điều gây khó chịu ở lời khai của Mark trước tòa, là ông ấy đang cố gắng bác bỏ những tuyên bố mà ông đã đưa ra cách đây một thập kỷ khi những thương vụ mua bán này đang được xem xét nghiêm túc," Lee Hepner, cố vấn pháp lý cao cấp cho tổ chức phi lợi nhuận American Economic Liberties Project nhận xét.
Có lẽ bằng chứng đáng chú ý nhất là một email của Zuckerberg năm 2018, trong đó ông cân nhắc việc tách Instagram, trích dẫn chính xác loại mối đe dọa từ thực thi chống độc quyền mà ông đang phải đối mặt ngày nay. Khi “những nỗ lực kêu gọi chia nhỏ các công ty công nghệ lớn gia tăng”, ông viết, "có một khả năng không hề nhỏ, rằng chúng ta sẽ buộc phải tách riêng, thoái vốn Instagram và có thể cả WhatsApp trong khoảng thời gian 5 đến 10 năm tới”.
