Theo như liệu cuộc tháo chạy trí tuệ của hàng nghìn nhà khoa học đang rời Mỹ có đảo ngược vị thế khoa học toàn cầu của Washington, sau khi chính quyền Tổng thống Donald Trump cắt ngân sách, đuổi khỏi phòng thí nghiệm và đối mặt trục xuất. Thế nhưng, khi hoạt động tự do nghiên cứu của các học giả bị đe dọa, một quy luật tất yếu diễn ra: Họ sẽ rời đi.
Đại học Georgetown tại Washington D.C (Mỹ). Ảnh: Dương Giang
Theo tờ Politico (Politico.eu), trong lịch sử nhân loại, các cường quốc đều dày công xây dựng những "thánh đường" tri thức để thúc đẩy sự tiến bộ. Thế nhưng, khi hoạt động tự do nghiên cứu của các học giả bị đe dọa, một quy luật tất yếu diễn ra: Họ sẽ rời đi.
Trong thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21, Mỹ nổi lên như một "miền đất hứa" cho giới trí thức toàn cầu. Bất chấp những tồn tại khác, quốc gia này đã thu hút nhân tài từ khắp nơi trên thế giới nhờ môi trường nghiên cứu được khuyến khích, cùng hệ thống các trường đại học hàng đầu.
Tuy nhiên, dưới thời Tổng thống Donald Trump hiện nay, với những đòn tấn công mạnh mẽ vào hệ thống giáo dục đại học, một cuộc "chảy máu chất xám" ngược dòng đã bắt đầu.
Điều đáng nói, phần lớn những bộ óc tinh túy này đang tìm đến châu Âu - lục địa mà ông Trump dường như không mấy thiện cảm. Đây không chỉ là một sự lựa chọn đơn thuần. Việc cắt giảm ngân sách đột ngột đã khiến nhiều học giả và nhà nghiên cứu ở Mỹ mất việc.
Trong khi đó, các học giả nước ngoài, những người đã xem Mỹ là quê hương thứ hai, đang bị trục xuất hoặc bị từ chối nhập cảnh với những lý do mơ hồ, hoặc sống trong nỗi lo sợ điều đó sẽ xảy ra với mình.
Margaret McFall-Ngai, nhà sinh hóa tại Viện Công nghệ California, mô tả tình hình hiện tại là "tồi tệ và ngày càng tồi tệ hơn". Ông dẫn chứng một trường hợp điển hình về một sinh viên Mỹ xuất sắc nhưng không tìm được cơ hội nghiên cứu trong nước do các chương trình bị đóng cửa hoặc cắt giảm mạnh.
"Tôi đã gửi hồ sơ cá nhân của cô ấy cho các đồng nghiệp ở châu Âu và cô ấy sẽ đến Max-Planck ở Đức để làm nghiên cứu sinh sau đại học", chuyên gia này chia sẻ.
Đây không phải là một trường hợp cá biệt. Một cuộc khảo sát trên tạp chí Nature cho thấy, trong số 690 nhà nghiên cứu sau đại học, có tới 548 người đang cân nhắc rời khỏi Mỹ. Thậm chí, một người còn bày tỏ: "Đây là nhà của tôi, tôi thực sự yêu đất nước này, nhưng rất nhiều người khuyên tôi nên rời đi ngay bây giờ".
Bên cạnh đó, theo ông McFall-Ngai, rất nhiều sinh viên quốc tế đang sống trong nỗi sợ hãi khi rời khỏi Mỹ. Nhiều người muốn về thăm gia đình nhưng nhận được thông báo rằng họ sẽ không được phép nhập cảnh trở lại.
Cho đến nay, làn sóng sa thải đã lan đến nhiều tổ chức uy tín như Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia (NOAA), Quỹ Khoa học Quốc gia (NSF), Cục Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS) và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC).
Viện Y tế Quốc gia (NIH) - đơn vị tài trợ lớn nhất thế giới cho nghiên cứu y sinh - buộc phải sa thải 1.200 nhân viên và đình chỉ việc xem xét tài trợ, đồng nghĩa với việc "đóng băng" nguồn sống của nhiều phòng thí nghiệm.
Trong khi Mỹ đang tự "đánh mất" nguồn lực trí tuệ quý giá, thì châu Âu và Canada lại đang mở rộng vòng tay chào đón. Mười ba quốc gia thành viên Liên minh châu Âu (EU), bao gồm Pháp và Đức, đã gửi thư kêu gọi tăng cường tài trợ và cơ sở hạ tầng để thu hút các nhà khoa học di cư. Bộ trưởng Bộ Giáo dục Đại học và Nghiên cứu Pháp Philippe Baptiste thậm chí còn kêu gọi một "phản ứng nhanh chóng và mạnh mẽ" đối với những quyết định trên.
Nhiều trường đại học trên khắp châu Âu đã triển khai các chiến dịch tuyển dụng đặc biệt, tìm kiếm các nguồn tài trợ mới để thu hút những cá nhân tài năng. Đại học Aix Marseille của Pháp đã dành 15 triệu euro cho 15 vị trí ba năm trong khuôn khổ chương trình "Nơi an toàn cho khoa học" của mình và nhận được hàng chục đơn đăng ký mỗi ngày từ những "người di cư khoa học".
Vrije Universiteit Brussel (Bỉ) công bố 12 vị trí cho các nhà nghiên cứu quốc tế, đặc biệt nhắm đến các học giả người Mỹ. Viện Pasteur (Paris) cũng tích cực tuyển dụng các chuyên gia trong các lĩnh vực như bệnh truyền nhiễm.
Phó hiệu trưởng Đại học Cambridge (Anh) cho biết họ "chắc chắn đang chuẩn bị" cho việc tuyển dụng những người có tiềm năng từ Mỹ. Tương tự, Patrick Cramer, Chủ tịch Viện Max-Planck (Berlin), mô tả Mỹ là "một nguồn nhân tài mới" và cho biết ông đã để mắt đến một số cá nhân xuất sắc, đặc biệt trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo.
Không chỉ châu Âu, Australia cũng đang xem xét cấp thị thực nhanh cho những người giỏi nhất. Tuy nhiên, điểm đến hấp dẫn nhất có lẽ là Canada, với lợi thế về khoảng cách địa lý và sự tương đồng văn hóa.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, đã có những cuộc thảo luận về việc người Mỹ di cư sang phía Bắc, nhưng số lượng vẫn còn hạn chế. Lần này, làn sóng di cư có thể sẽ thực sự lớn mạnh, không chỉ bao gồm các học giả mà còn cả các nhà báo, nhà hoạt động và bất kỳ ai cảm thấy bị đe dọa hoặc không thể hoạt động tự do.
