|
Trong bối cảnh nhiều quỹ từ thiện lớn của giới siêu giàu vận hành với tốc độ chậm và nặng về cấu trúc hành chính, MacKenzie Scott xuất hiện như một trường hợp phá vỡ toàn bộ khuôn mẫu truyền thống.
Chỉ trong vài năm kể từ khi ly hôn Jeff Bezos, bà đã chuyển từ hình ảnh “vợ cũ của nhà sáng lập Amazon” thành một trong những nhân vật có tầm ảnh hưởng nhất trong lĩnh vực từ thiện toàn cầu.
Cách làm của Scott không chỉ tạo ra hiệu quả tức thì cho cộng đồng, mà còn mở ra cuộc tranh luận sâu rộng về sự thay đổi cần thiết trong mô hình tài trợ của giới tỷ phú.
Tính đến tháng 12/2025, Scott sở hữu khối tài sản 33,8 tỷ USD theo ước tính của Forbes, đưa bà vào nhóm những phụ nữ giàu nhất thế giới. Thỏa thuận ly hôn trị giá 38 tỷ USD từ cuộc chia tay với Bezos chính là điểm khởi đầu cho hành trình làm từ thiện của bà. Một hồ sơ pháp lý cho thấy Scott đã bán 42% số cổ phần Amazon mà bà nắm giữ trong năm 2025, tương đương khoảng 12,6 tỷ USD.
Nhanh, mạnh, không ràng buộc
Trong khi nhiều tỷ phú thiết lập các quỹ từ thiện nhằm phân bổ tiền trong hàng thập kỷ, Scott chọn cách làm ngược lại: rót tiền nhanh, nhiều và không ràng buộc (unrestricted giving).
Điều gây chú ý nhất chính là việc bà trao các khoản tài trợ khổng lồ, nhưng để cho tổ chức nhận quyền tự quyết tuyệt đối trong việc sử dụng. Những khoản hỗ trợ không kèm ràng buộc này phá vỡ niềm tin cố hữu rằng phi lợi nhuận cần được giám sát chặt chẽ để tránh lãng phí.
Trong mô hình từ thiện truyền thống, các quỹ lớn thường yêu cầu các tổ chức phi lợi nhuận (NPO) phải trải qua quy trình nộp đơn phức tạp, kéo dài, và phải cam kết sử dụng tiền cho các dự án hoặc chương trình cụ thể, loại trừ chi phí hành chính và vận hành. Điều này tạo ra gánh nặng hành chính khổng lồ, bóp nghẹt sự linh hoạt và sáng tạo của các NPO.
Ngược lại, vợ cũ của Jeff Bezos thường trao những khoản tiền khổng lồ, đôi khi lên tới hàng chục triệu USD, mà không kèm theo bất kỳ điều kiện nào. Hành động này thể hiện sự tin tưởng sâu sắc vào các nhà lãnh đạo và đội ngũ cơ sở của các tổ chức được nhận tiền.
Nó cho phép các NPO sử dụng khoản tài trợ để củng cố nền tảng tổ chức (như tăng lương nhân viên, cải thiện công nghệ, hoặc xây dựng quỹ dự trữ), tạo ra một sự ổn định tài chính mang tính chuyển đổi, giúp họ tập trung hoàn toàn vào sứ mệnh của mình thay vì liên tục chạy theo các khoản tài trợ ngắn hạn.
Cách tiếp cận “từ thiện dựa trên niềm tin” (trust-based philanthropy) vốn được thảo luận từ nhiều năm, nhưng chỉ đến khi Scott áp dụng ở quy mô hàng tỷ USD, mô hình này mới trở thành chủ đề lớn của giới học thuật và quản trị phi lợi nhuận.
Các tổ chức nhận tài trợ cho biết việc không phải viết đơn xin tiền, không cần theo đuổi quy trình nhiều tháng trời hay báo cáo chi tiết giúp họ có thể tập trung vào công việc thực tiễn, từ hỗ trợ cộng đồng đến nghiên cứu dài hạn.
Điều khiến Scott đặc biệt không chỉ nằm ở tư duy, mà còn ở quy mô thực thi. Bà đã trao hơn 26 tỷ USD chỉ trong vòng sáu năm, với riêng năm 2025 đạt mức kỷ lục gần 7,2 tỷ USD, con số bằng ngân sách của cả trăm quỹ phi lợi nhuận cộng lại.
Nếu các quỹ từ thiện lớn thường giữ lại tài sản và phân phối một tỷ lệ nhỏ mỗi năm (theo quy định pháp lý tối thiểu), thì Scott đã cho đi tài sản của mình với tốc độ chưa từng thấy.
Chỉ hai tháng trước khi ly hôn, Scott đã ký cam kết Giving Pledge, hứa sẽ cho đi một nửa tài sản. Theo Forbes, bà cho đi tiền với tốc độ nhanh hơn hầu hết các nhà từ thiện lớn khác: gần 2 tỷ USD năm 2022, gần 2,2 tỷ USD năm 2023 và khoảng 2 tỷ USD năm 2024.
Tốc độ này khiến giới chuyên môn cũng phải ngạc nhiên, phản ánh niềm tin của bà rằng tài sản nên được đưa vào lưu thông xã hội càng sớm càng tốt để giải quyết các vấn đề cấp bách.
Theo các chuyên gia từ Trung tâm từ thiện hiệu quả (Center for Effective Philanthropy), sự kết hợp giữa quy mô và tốc độ này chưa từng có tiền lệ, đặc biệt là khi được triển khai bên ngoài khuôn khổ quỹ từ thiện truyền thống.
Ít nói, làm nhiều, không phô trường
Điểm khác biệt nổi bật khác là mức độ “im lặng” của Scott. Trong khi các tỷ phú thường gắn hoạt động từ thiện với thương hiệu cá nhân, bà gần như tránh xuất hiện trong những chiến dịch mang tên mình.
Không có quỹ Scott Foundation với tòa nhà trụ sở hoành tráng, không có logo đặt tại cánh gà hội nghị, không có chiến dịch truyền thông khẳng định hình ảnh nhà tài trợ quyền lực.
Việc bà chọn công bố các khoản tài trợ qua blog cá nhân, ngắn gọn, rành mạch và không màu mè cho thấy cách tiếp cận tối giản, hướng đến hiệu quả hơn là danh tiếng. Điều này khiến những khoản quyên góp của bà càng trở nên nổi bật trong một ngành vốn được xem là đầy tính biểu tượng và sự phô bày quyền lực mềm của giới siêu giàu.
Bên cạnh đó, thay vì xây dựng một bộ máy vận hành lớn, Scott thuê các nhóm chuyên gia thẩm định để xác định những tổ chức có tác động thực tế, sau đó lập tức chuyển nguồn lực.
Đáng chú ý, quá trình chọn lựa và trao tặng diễn ra vô cùng kín đáo. Thay vì mở quy trình nộp đơn công khai, đội ngũ của Scott tự mình thực hiện quá trình thẩm định chuyên sâu, tìm kiếm và liên hệ trực tiếp với các tổ chức. Nhiều NPO chỉ biết mình nhận được hàng triệu USD thông qua một cuộc gọi điện thoại hoặc email bất ngờ. Sự bí mật này giúp loại bỏ yếu tố "cạnh tranh" và "quảng bá" thường thấy trong giới từ thiện, đồng thời giảm thiểu gánh nặng thủ tục cho bên nhận.
Chính sự linh hoạt này giúp bà tiếp cận được những tổ chức nhỏ, không có khả năng cạnh tranh với các hồ sơ hoành tráng thường thấy trong cuộc đua xin quỹ. Với nhiều cộng đồng thiểu số hay nhóm hoạt động địa phương, Scott trở thành nguồn tài trợ hiếm hoi đủ mạnh để tạo thay đổi dài hạn.
Melinda French Gates, vợ cũ của đồng sáng lập Microsoft Bill Gates, từng nói vào năm 2022 rằng bà “rất tôn trọng” cách làm từ thiện dựa trên sự tin tưởng của Scott.
Thách thức từ thiện truyền thống
Tuy nhiên, cách làm của Scott đã gây áp lực lên các quỹ truyền thống vốn quen kiểm soát mục tiêu chi tiêu và yêu cầu báo cáo chi tiết, buộc họ phải xem xét lại độ hiệu quả của chính mô hình mình đang vận hành.
“Không hề phóng đại khi nói rằng MacKenzie Scott đã làm thay đổi bộ mặt của hoạt động từ thiện,” Krish O'Mara Vignarajah, CEO một tổ chức hỗ trợ người tị nạn từng nhận tài trợ từ Scott, chia sẻ.
Thậm chí, một số nhà nghiên cứu cho rằng tầm ảnh hưởng của Scott còn lớn hơn các tỷ phú có quỹ hoạt động hàng thập kỷ, bởi bà buộc cả hệ thống phải đối mặt với câu hỏi trọng tâm: nếu các tổ chức phi lợi nhuận vận hành tốt hơn khi được trao toàn quyền, liệu sự giám sát nặng tính hành chính có thực sự cần thiết?
Việc Scott tiếp tục tài trợ cho các tổ chức thúc đẩy bình đẳng chủng tộc, giới tính, hay hỗ trợ cộng đồng khó khăn, bất chấp một số chỉ trích từ những nhân vật quyền lực như Elon Musk, cho thấy mô hình từ thiện của bà không chạy theo xu hướng hay lời khen chê. Nó phản ánh niềm tin kiên định rằng những cộng đồng bị thiệt thòi nhất cần sự trao quyền tức thời chứ không phải sự chờ đợi kéo dài qua nhiều tầng quy trình.
MacKenzie Scott không chỉ mang tới nguồn tiền khổng lồ, bà thúc đẩy một sự dịch chuyển tư duy sâu sắc trong cách thế giới nghĩ về từ thiện của giới tỷ phú. Ở thời điểm mà khoảng cách giàu nghèo và sự bất bình đẳng đang ngày càng lớn, cách làm táo bạo và ít màu mè của Scott trở thành lời nhắc rằng đôi khi sự thay đổi lớn nhất đến từ những hành động không ồn ào, nhưng có sức lan tỏa lâu dài.
*Nguồn: Fortune, BI
|
|
