Khi phụ nữ trở thành người quan sát, cơ thể đàn ông không chỉ là biểu tượng sức mạnh mà còn mang nhiều sắc thái: mong manh, khao khát, và cả sự bị động.
"The Smothering Dream" của nhiếp ảnh gia người Trung Quốc Yushi Li.
Một nhóm đàn ông nằm dưới chân chiếc ghế sofa, cơ thể trần trụi của họ ẩn hiện dưới tấm thảm hoa hồng. Một số người hướng ánh nhìn về phía nhân vật trung tâm của bức ảnh - một người phụ nữ châu Á mặc chiếc váy xanh lá cây nằm vắt vẻo trên ghế. Những người khác thì dường như chẳng để tâm, như thể họ đang mắc kẹt trong một cơn mê ảo.
Mặc dù cách sắp đặt của nhiếp ảnh gia Trung Quốc Yushi Li trông có vẻ nhẹ nhàng, nhưng tựa đề bức ảnh - "The Smothering Dream" (Giấc mơ ngột ngạt) - lại gợi lên điều gì đó u ám hơn.
Tác phẩm này lấy cảm hứng từ bức tranh "The Roses of Heliogabalus" (Những đóa hồng của Heliogabalus) do họa sĩ người Hà Lan Lawrence Alma-Tadema vẽ vào năm 1888. Trong tranh, một vị hoàng đế La Mã đang quan sát những vị khách tại bữa tiệc dần bị ngạt thở dưới lớp hoa hồng dày đặc. Phiên bản hiện đại của Li với một không gian tràn ngập sắc màu pastel và những món đồ nội thất tinh tế thoạt nhìn cũng có vẻ nhẹ nhàng như vậy.
"Tôi muốn là người kiểm soát"
Không chỉ là người chụp ảnh, Yushi Li còn là nhân vật trung tâm trong bức hình này. Cô chia sẻ qua điện thoại với CNN: "Tôi đã tạo nên một giấc mơ đầy màu hồng và trông có vẻ ngọt ngào, nhưng ẩn sâu bên dưới đó là một sự dữ dội. Nó là tưởng tượng về tình yêu và dục vọng… về việc nhấn chìm những người đàn ông mà tôi khao khát".
Bức ảnh "The Smothering Dream", chụp vào năm 2022, từng được trưng bày tại Photofairs Shanghai trong một triển lãm nhóm mang tên "A Quiet Gaze" (Ánh nhìn tĩnh lặng). Cái tên này rất phù hợp với một nghệ sĩ như Li, người luôn đi sâu khám phá sự khác biệt giữa cái nhìn của nam giới (male gaze) và nữ giới (female gaze).
"After the Dream" là một phần của loạt tác phẩm đang được thực hiện "Paintings, Dreams and Love".
Những tác phẩm khác của cô cũng có chủ đề tương tự. Chẳng hạn, trong bộ ảnh "My Tinder Boys", Li chụp ảnh khỏa thân những người đàn ông cô gặp qua ứng dụng hẹn hò.
Trong ảnh, họ thực hiện những hành động rất bình thường như xúc dưa hấu hay cầm đĩa mì Ý che đi phần nhạy cảm. Theo Li, khi bị lột bỏ quần áo, họ cũng mất đi phần nào cá tính và trở thành đối tượng quan sát, giống như cách phụ nữ thường bị miêu tả trong nghệ thuật và quảng cáo suốt nhiều thế kỷ qua.
Cô nhận thấy rằng, dù có tồn tại một số tác phẩm về nam giới khỏa thân, phần lớn trong số đó được chụp bởi các nhiếp ảnh gia nam thuộc cộng đồng LGBTQ+. Khi bắt đầu bộ ảnh này vào năm 2017, Li nhận ra có rất ít tác phẩm ghi lại hình ảnh đàn ông như một đối tượng được khao khát từ góc nhìn của phụ nữ.
Ban đầu, nhiều người còn tưởng nhầm ảnh của cô được chụp bởi một nhiếp ảnh gia nam. Điều đó khiến cô quyết định tự xuất hiện trong ảnh - luôn mặc quần áo đầy đủ bên cạnh những người đàn ông khỏa thân, và thường là người duy nhất nhìn thẳng vào ống kính.
Cô giải thích: "Tôi không muốn trở thành một đối tượng bị ngắm nhìn một cách thụ động. Tôi muốn là người kiểm soát, là người kể câu chuyện, là người thể hiện mong muốn của mình".
Cái nhìn của thuật toán
Li cũng muốn thách thức những định kiến lâu đời về phụ nữ châu Á - đặc biệt là cách họ thường bị phương Tây miêu tả như những người nhỏ bé, ngoan ngoãn và dễ phục tùng. Cô từng có những trải nghiệm cá nhân về điều này: "Tôi là một người nhỏ nhắn và trông khá trầm lặng, nên tôi rất dễ bị xếp vào khuôn mẫu đó".
Thật đáng khích lệ khi có nhiều phụ nữ nhắn tin cho cô để bày tỏ rằng họ cảm thấy được truyền cảm hứng từ các tác phẩm của cô. "Là một phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ châu Á hay Trung Quốc, bạn cũng có quyền được thể hiện ham muốn của mình", Li nói.
Li cũng quan tâm đến cách cái nhìn trong nghệ thuật không còn chỉ đơn giản là nam nhìn nữ hay nữ nhìn nam. Trong những bức ảnh của cô, nhiều người đàn ông cũng đang nhìn cô, còn khán giả thì nhìn cả hai. Trong thời đại số, sự quan sát còn phức tạp hơn rất nhiều.
Li tập trung nhìn vào người xem trong tác phẩm năm 2019 của cô, diễn giải lại bức tranh “The Nightmare” của Henry Fuseli vẽ năm 1781.
"Giờ đây, bạn có thể nhìn thấy vô số thứ ngay lập tức, ở khắp mọi nơi, bất cứ lúc nào… Nó không còn là thứ hữu hình nữa, mà là thứ thuộc về kỹ thuật số".
Cô cũng đề cập đến khái niệm "cái nhìn của thuật toán" (algorithmic gaze) - thuật toán của mạng xã hội theo dõi những gì ta nhìn, rồi tiếp tục gợi ý những nội dung tương tự. "Chúng ta đang bị quan sát nhiều hơn bao giờ hết, theo một cách nào đó", Li nhận xét.
Bằng cách tái hiện các tác phẩm kinh điển, như "The Nightmare" của Henry Fuseli hay "The Death of Actaeon" của Titian, Li liên tục thay đổi vị thế của quyền lực trong cái nhìn - từ người bị quan sát thành người quan sát. Dù vậy, cô cũng nhận ra rằng quyền lực không bao giờ chỉ thuộc về một phía, mà luôn là một sự tương tác phức tạp giữa người chụp, người trong ảnh và khán giả.
VietBF@sưu tập
