Giải thích về người tỵ nạn chỉ có một và một ý nghĩa mà thôi. Họ đều là những người phải vượt qua biên giới lãnh thổ của đất nước mình để tìm kiếm nơi nương náu khác. Có thể vì lý do chính trị, vượt thoát chế độ độc tài, cảnh nghèo đói, chuyện thanh lọc sắc tộc, bất công, chiến tranh, bạo loạn, dịch bệnh, thiên tai…
Trong đó, chỉ có một số rất ít người, mang tính cá biệt là người tỵ nạn hợp pháp khi được chính quyền tạo điều kiện cho phép được đi ra nước ngoài tìm nơi nương náu khác. Còn lại thì phần lớn họ đều phải vượt biên một cách bất hợp pháp cả.
Một số người ngồi sưởi ấm quanh đống lửa gần bức tường ngăn chặn di dân bất hợp pháp, chờ bị các viên chức bảo vệ biên giới Mỹ bắt giữ đêm mùng 5 tháng Giêng 2025, khu vực thành phố Ruby, Arizona, Mỹ. (Ảnh: Brandon Bell/AFP/Getty Images)
Trong số hơn 5 triệu đồng bào người Việt hiện đang định cư tại nước ngoài, số người tỵ nạn bất hợp pháp không hề ít, nếu không muốn nói, chính họ mới là những người đặt bước chân tiên khởi cho dòng người tỵ nạn kéo dài suốt 50 năm qua, mãi cho đến nay vẫn chưa hề dứt. Đó là vẫn chưa kể đến số đồng bào vĩnh viễn gởi lại thân xác trong lòng biển cả khi không thể đến được bến bờ tự do.
Vì phải vượt biên giới trái phép, đồng bào tỵ nạn rơi vào tình trạng bất hợp pháp khi vào các trại tỵ nạn khu vực Đông Nam Á như Phi Luật Tân, Thái Lan, Mã Lai, Nam Dương, Hồng Kông… Sau đó, họ được hợp pháp hóa khi được đưa đi định cư, dung thân tại các quốc gia thứ ba tại Bắc Mỹ, Âu Châu hoặc Úc Châu.
Đến nay, đa số đồng bào người Việt tỵ nạn của ngày nào đã có cuộc sống ổn định tại quê hương thứ hai. Họ cảm thấy hài lòng khi đã thoát ly hoàn toàn khỏi nỗi sợ hãi chế độ độc tài Cộng Sản. Họ cũng hài lòng khi thấy bản thân hoặc con em mình ngày một thành đạt, có chỗ đứng vững chắc trong xã hội phương Tây văn minh.
Hoặc khi nghe những dòng tin tức từ quê hương, rằng chế độ độc tài vẫn còn hoành hành, hành hạ, bóc lột dân mình ở đấy. Cuộc sống người dân trong nước bấp bênh, vô định về tương lai, tình trạng vô pháp, bất công tham nhủng tràn lan, nhân quyền bị chà đạp, môi sinh môi trường nhếch nhác, thực phẩm độc hại bủa vây… Càng không ai tiếc nuối gì về quyết định ly hương trước đây, phải bỏ lại quê hương, mồ mả cha ông, người thân, bạn bè, nhà cửa ở quê hương và chấp nhận đánh đu với số phận giữa lòng biển cả để có cuộc sống hiện tại cả.
Với nguồn gốc xuất thân tỵ nạn như vậy, chúng ta những tưởng họ sẽ rất đồng cảm với những người tỵ nạn khác cũng đang rời bỏ quê hương nghèo khó, độc tài, bất công… để tìm nơi nương náu mới ở các quốc gia văn minh, chìa bàn tay hào hiệp với đồng loại.
Thế nhưng, lúc này, vẫn có những đồng bào người Việt vốn đã từng là người tỵ nạn trước đây lại rất ủng hộ chính sách trục xuất người tỵ nạn của chính phủ ông Trump. Họ cho rằng, những người này nhập cảnh bất hợp pháp và nhiều người vốn là tội phạm hung ác, đang gieo họa cho nước Mỹ.
Họ quên rằng chính mình cũng từng là người tỵ nạn bất hợp pháp trước khi được hợp pháp hóa để đến quốc gia thứ 3. Cái may mắn được hợp pháp hóa của họ đâu có tạo ra sự khác biệt gì khác khi căn bản vẫn chỉ là thân phận người tỵ nạn với nhau? Cùng đều có chung nỗi niềm phải ly hương, phải bỏ lại quê hương, mồ mả cha ông, nhà cửa, bạn bè, người thân. Cũng phải trải qua chặng đường thiên lý gian nan, đầy nguy hiểm, bán sống, bán chết trước khi đặt chân đến "miền đất hứa" để nương náu, xây dựng cuộc sống mới.
Theo đó, sự khác biệt, nếu có, chỉ là người tỵ nạn bây giờ không, hoặc chưa may mắn được hợp pháp hóa mà thôi. Nhưng rõ ràng, điều đó chỉ là do thủ tục về pháp lý. Điều đó không làm thay đổi thân phận chung của người tỵ nạn là phải rời bỏ quê hương tìm nơi nương náu khác.
Và vấn đề tội phạm, thì ở đâu mà không có? Có cộng đồng nào toàn là thánh nhân cả đâu? Cũng vậy, cộng đồng người Việt tỵ nạn trước đây cũng không thể cho rằng mình là ngoại lệ được. Vì cũng có người tốt, kẻ xấu đang sống trong cộng đồng của mình!
Nhìn rộng hơn và xa hơn ở quốc gia Bắc Mỹ này, chẳng phải đều có có nguồn gốc tiên khởi là di dân hoặc tỵ nạn bất hợp pháp cả sao? Khi xâm chiếm đất đai của người bản địa để lập nên các quốc gia hiện diện như ngày nay?
Lúc này, họ có thể có lý do để không hoan nghênh người tỵ nạn, nhưng chính đồng bào người Việt tỵ nạn cũng không hoan nghênh thì cũng thật là khó hiểu? Có lẽ lòng trắc ẩn và sự đồng cảm của những người đã từng đồng cảnh ngộ tỵ nạn đã phôi pha dần theo thời gian hay chăng?
Hôm nay, tôi đọc tin thấy chính phủ Hoa Kỳ đã đưa máy bay quân sự để trục xuất người tỵ nạn bất hợp pháp về Guatemala, Colombia, Mexico và tương lai sẽ còn nhiều quốc gia khác, có lẽ bao gồm cả Việt Nam, TQ.
Vì lẽ, người tỵ nạn bất hợp pháp lúc này không chỉ là người từ các nước Nam Mỹ, mà còn có đến hàng ngàn con em đồng bào người Việt mình cũng đang là người tỵ nạn bất hợp pháp tại Hoa Kỳ. Các em cũng đang nơm nớp lo sợ về khả năng bị bắt giữ và cho trục xuất về nước.
Một trong những người tỵ nạn Việt Nam cuối cùng rời "trại cấm" ở Hong Kong đến San Francisco, Mỹ, ngày 19 tháng Sáu 1997 khi trại tỵ nạn này bị đóng cửa. (Ảnh: Monica Davey/AFP/Getty Images)
Gia đình các em ấy không giàu có, cho nên các em mới phải chọn con đường tha phương cầu thực. Vay mượn tiền trả lãi để mua chỗ cho chuyến hành trình cứu bản thân, cứu gia đình. Phải trải qua biết bao chặng đường thiên lý khó khăn, nguy hiểm để đặt chân được vào nước Mỹ là cả một phép màu, nếu so với trường hợp 39 con em người Việt xấu số phải bỏ mạng trong xe container khi vượt biên sang Anh Quốc vào năm 2019. Cùng đã có biết bao trường hợp khác tha phương cầu thực vẫn bặt tăm mà chưa từng được thống kê ra.
Điều này đã cho thấy, sự khác biệt giữa hợp pháp và bất hợp pháp chỉ là khái niệm về thủ tục pháp lý, điều đó không thể xóa nhòa bản chất về thân phận của người tỵ nạn, cũng khốn khổ như nhau, cho dù là thuộc sắc tộc, màu da khác biệt nào đi nữa!
Thay đổi chính sách, chính phủ Mỹ hiện tại có thể nói
KHÔNG với người tỵ nạn. Nhưng sự ngoảnh mặt, chối bỏ giữa người Việt tỵ nạn trước đối với người tỵ nạn sau, thật đau xót làm sao…
Hoa Thịnh Đốn, ngày 24 Tháng Một 2025
Đặng Đình Mạnh
