|
Chưa đầy ba năm trước, Akio Toyoda c̣n là "tội đồ" trong mắt các nhà bảo vệ môi trường và giới đầu tư phố Wall. Người ta gọi ông là kẻ gàn dở, một vị chủ tịch lỗi thời đang kéo lùi bánh xe lịch sử khi từ chối đặt cược tất tay vào xe điện thuần túy.
Giữa lúc Tesla đạt giá trị vốn hóa kỷ lục và các ông lớn từ Detroit đến Wolfsburg vội vă tuyên bố khai tử động cơ đốt trong, Toyota và các hăng xe Nhật Bản vẫn lầm lũi kiên tŕ với những khối động cơ lai Hybrid.
Thế nhưng khi kim đồng hồ bước sang năm 2025, gió đă đổi chiều một cách ngoạn mục. Những ǵ từng bị coi là sự bảo thủ tŕ trệ giờ đây đang được giới chuyên gia ca tụng như một sự tiên tri sắc sảo về một thực tế kinh tế và hạ tầng đầy nghiệt ngă.
Bài toán 1-6-90
Trong gần một thập kỷ, ngành ôtô Nhật Bản, đặc biệt là Toyota, thường bị gắn mác chậm chạp, bảo thủ và đi ngược "làn sóng xanh" toàn cầu. Khi các hăng phương Tây đua nhau tuyên bố bỏ động cơ đốt trong, đặt cược tương lai vào xe điện thuần túy, Nhật Bản chọn một con đường khác: đa công nghệ, thận trọng và thiên về thực dụng.
Khoảng đầu những năm 2020, Toyota liên tục hứng chịu chỉ trích v́ không theo kịp trào lưu EV. Trong khi Tesla trở thành biểu tượng, châu Âu đặt lộ tŕnh cấm xe xăng dầu, c̣n Mỹ tung ưu đăi hàng ngh́n USD cho xe điện, Toyota vẫn nói về hybrid, pin thể rắn, hydro và cái gọi là chiến lược "multi-pathway". Với nhiều nhà quan sát, đó là dấu hiệu của sự lưỡng lự, thậm chí là bảo vệ lợi ích cũ.
Tuy nhiên đằng sau h́nh ảnh "chậm tiến" ấy là một triết lư công nghiệp rất Nhật Bản: không tin vào một tương lai duy nhất. Akio Toyoda, khi c̣n là CEO, nhiều lần nhấn mạnh rằng xe điện không phải lời giải duy nhất cho bài toán phát thải, đặc biệt nếu xét toàn bộ ṿng đời sản phẩm và điều kiện hạ tầng của từng quốc gia. Quan điểm này từng bị coi là đi ngược xu thế, cho đến khi thực tế bắt đầu chứng minh điều ngược lại.
Sự "tiên tri" của người Nhật không đến từ linh cảm, mà dựa trên những con số toán học khô khốc về tài nguyên. Chiến lược Đa nền tảng (Multi-pathway) của Toyota dựa trên một nguyên lư cốt lơi: theo nghiên cứu của Toyota Research Institute, lượng khoáng sản quư hiếm dùng để chế tạo một bộ pin cho xe điện thuần túy có thể được chia nhỏ để sản xuất ra 6 chiếc xe Hybrid cắm điện hoặc 90 chiếc xe Hybrid thông thường.
Trong bối cảnh chuỗi cung ứng Lithium và Cobalt trở thành điểm yếu chí tử về địa chính trị, người Nhật đă chọn cách giảm phát thải cho đám đông thay v́ chỉ phục vụ một nhóm nhỏ khách hàng giàu có. Họ nhận ra rằng 90 chiếc xe Hybrid lăn bánh trên đường sẽ giúp cắt giảm tổng lượng khí thải Carbon lớn hơn nhiều so với việc chỉ có một chiếc xe điện chạy giữa một rừng xe xăng cũ kỹ.
Cơn sốt xe điện hạ nhiệt tại Mỹ và Châu Âu thời gian qua đă phơi bày một lỗ hổng mà các hăng xe Nhật đă cảnh báo từ lâu: hạ tầng sạc và túi tiền của người tiêu dùng. Khi các chính phủ bắt đầu cắt giảm trợ cấp, xe điện lộ rơ là một món đồ chơi xa xỉ với chi phí sở hữu cao và nỗi lo thường trực về quăng đường di chuyển.
Trong khi đó, các ḍng xe Hybrid của Nhật Bản như Prius hay Corolla Cross lại trở thành "vùng an toàn" hoàn hảo. Chúng mang lại sự êm ái của mô-tơ điện nhưng vẫn giữ được sự tiện dụng tuyệt đối của trạm xăng truyền thống.
Việc Mitsubishi hồi sinh động cơ Diesel sạch hay Nissan đẩy mạnh công nghệ e-Power chạy bằng xăng chính là lời khẳng định rằng người Nhật hiểu khách hàng của họ hơn bất kỳ chính trị gia nào ở Brussels hay Washington.
Với người tiêu dùng, hybrid không đ̣i hỏi thay đổi thói quen, không phụ thuộc trạm sạc và có giá bán thấp hơn EV. Với nhà sản xuất, hybrid giúp cân bằng giữa tiêu chuẩn khí thải ngày càng ngặt nghèo và khả năng sinh lời.
Đây chính là sân nhà của các hăng Nhật. Toyota, Honda hay Nissan không cần "quay xe" v́ họ chưa từng rời bỏ hybrid. Họ đă tích lũy hàng chục năm kinh nghiệm, tối ưu chuỗi cung ứng và kiểm soát chi phí pin nhỏ. Trong bối cảnh nhiều hăng phương Tây phải chấp nhận lỗ với EV, hybrid lại trở thành cỗ máy tạo ḍng tiền ổn định cho doanh nghiệp Nhật.
Bẫy khóa công nghệ
Chiến lược đa nền tảng của Toyota thường bị giản lược thành "không dám chọn EV". Thực chất, đó là cách quản trị rủi ro ở tầm hệ thống. Toyota nh́n thế giới như một bức tranh không đồng nhất: châu Âu khác Mỹ, Mỹ khác Đông Nam Á, và tất cả đều khác Trung Quốc.
Ở nơi điện vẫn sản xuất từ than, hybrid có thể giảm phát thải nhanh hơn EV. Ở nơi hạ tầng yếu, động cơ đốt trong hiệu suất cao vẫn là lựa chọn hợp lư. EV chỉ thực sự tối ưu khi hội đủ điều kiện về điện sạch, sạc và giá pin.
Cách tiếp cận này giúp Nhật Bản tránh được "bẫy khóa công nghệ". Khi nhiều hăng phương Tây lao nhanh vào EV, họ phụ thuộc ngày càng lớn vào pin, khoáng sản và chuỗi cung ứng do Trung Quốc chi phối. Ngược lại, việc duy tŕ động cơ đốt trong, hybrid và các công nghệ lai giúp Nhật giữ lại năng lực cốt lơi về cơ khí, vật liệu và sản xuất chính xác, những thứ rất khó tái tạo nếu đă đánh mất.
Việc Mitsubishi đưa diesel trở lại thị trường, bất chấp xu hướng chính trị chống nhiên liệu hóa thạch, là một chi tiết nhỏ nhưng giàu ư nghĩa. Nó cho thấy các hăng Nhật lắng nghe người dùng nhiều hơn là khẩu hiệu. Ở nhiều khu vực trên thế giới, xe vẫn là công cụ mưu sinh, cần bền bỉ, dễ sửa, hoạt động trong điều kiện khắc nghiệt. Với họ, tiếng động cơ và cảm giác cơ học không chỉ là kỹ thuật, mà là niềm tin.
Trong khi đó, xe điện dù hiện đại nhưng vẫn phải đối mặt bài toán sạc, pin và chi phí. Nhận thức này khiến Nhật Bản không vội vă tuyên bố "chấm dứt động cơ đốt trong", mà kiên nhẫn cải tiến chúng để sạch hơn, hiệu quả hơn.
Khi doanh số EV toàn cầu hạ nhiệt, các hăng phương Tây quay lại nói về hybrid, c̣n chính sách xanh được điều chỉnh theo hướng linh hoạt hơn, Nhật Bản bỗng được nh́n nhận bằng con mắt khác. Những cảnh báo từng bị phớt lờ của Akio Toyoda nay vang lên như lời tiên tri muộn. Không phải v́ Toyota đoán đúng mọi thứ, mà v́ họ không đặt cược tất cả vào một giả định duy nhất.
Tất nhiên, sâu thẳm trong sự kiên tŕ của người Nhật c̣n là nỗ lực bảo vệ một di sản công nghiệp khổng lồ. Việc chuyển đổi sang xe điện thuần túy đe dọa xóa sổ hàng triệu việc làm trong ngành cơ khí chính xác tại Nhật Bản, những người vốn là xương sống của nền kinh tế này.
Thay v́ vứt bỏ piston và xi-lanh, Toyota đang dẫn đầu liên minh cùng Mazda và Subaru để tái định nghĩa động cơ đốt trong. Họ đang thử nghiệm đốt bằng Hydro hoặc nhiên liệu tổng hợp không phát thải.
Đây là một nước đi táo bạo nhằm giữ lại linh hồn của những cỗ máy cơ khí nhưng vẫn đáp ứng tiêu chuẩn xanh. Nếu thành công, đây sẽ là cú lội ngược ḍng vĩ đại nhất lịch sử ngành xe: cứu sống động cơ đốt trong khỏi bản án tử h́nh.
Giờ đây, khi các đối thủ Mỹ như Ford hay GM đang phải đau đớn điều chỉnh lại chiến lược, cắt giảm hàng tỷ USD đầu tư vào xe điện để quay lại "xin học" công nghệ Hybrid, Akio Toyoda có quyền mỉm cười.
Toyota không c̣n là kẻ chậm chân trong cuộc đua điện hóa, mà là người đang điều phối nhịp độ của toàn bộ ngành công nghiệp. Sự chuyển dịch từ "bảo thủ" sang "tiên tri" của Nhật Bản đă dạy cho thế giới một bài học đắt giá về sự cân bằng giữa lư tưởng môi trường và thực tiễn kinh tế.
Trong cuộc đua đường trường này, kẻ chiến thắng không phải là kẻ chạy nhanh nhất ở đoạn xuất phát, mà là kẻ biết rơ ḿnh c̣n bao nhiêu năng lượng khi về đích.
*Nguồn: Nikkei, Fortune, BI
|
|
