Tổng Thống Trump lại “dằn mặt” Apple, yêu cầu Apple phải đưa dây chuyền sản xuất iPhone về Mỹ – nếu không, cứ mỗi chiếc iPhone nhập cảng từ nước ngoài phải chịu thuế ít nhất 25%. Đây là một phần trong nỗ lực kéo dài hơn một thập niên của Trump nhằm buộc gã khổng lồ công nghệ Apple phải “quay đầu là bờ.”
Không thấy “bờ,” chỉ thấy “bụi”
Ngay lần tranh cử đầu tiên 2016, Trump đã “bắt Apple phải làm mấy cái máy tính chết tiệt đó ở Mỹ, thay vì làm ở đâu đâu.” Nhưng gần 10 năm qua, Apple chẳng những không về Mỹ mà còn chuyển dần khỏi Trung Quốc sang các nước khác ở Châu Á như Ấn Độ, Việt Nam và Thái Lan. Hiện nay, gần như chẳng có gì của Apple được sản xuất trên đất Mỹ, và ước tính khoảng 80% iPhone vẫn ra đời tại Trung Quốc.
Các chuyên gia chuỗi cung ứng cho rằng, việc chuyển sản xuất iPhone về Mỹ vào năm 2025 là một nước cờ… dại, thậm chí điên khùng! iPhone đã gần 20 tuổi. Giới lãnh đạo Apple từng úp mở rằng trong 10 năm tới, iPhone có thể không còn cần thiết – sẽ bị thay thế bởi một thiết bị khác, ví dụ như sản phẩm tích hợp trí tuệ nhân tạo. Vì vậy, nếu đầu tư “núi tiền” để dựng nhà máy ở Mỹ ngay lúc này, khả năng thu hồi vốn là rất thấp. “Tôi sẽ rất ngạc nhiên nếu mai này vẫn còn tồn tại đời… iPhone 29,” một chuyên gia nói. Apple hiện dồn lực phát triển các thiết bị thực tế tăng cường như Vision Pro – vốn được xem là bước tiếp theo sau iPhone.
Trung Quốc và Ấn Độ có gì mà Mỹ không có?
Apple từng “chơi thử” sản xuất máy tính để bàn Mac ở Mỹ năm 2013 – và nhận về bài học xương máu: Công nhân bỏ ca đột ngột, thiếu nguồn cung cấp linh kiện, thậm chí không kiếm ra nhà thầu nào làm nổi những con ốc vít bé xíu theo chuẩn riêng của Apple.
Trong khi đó, thị trường Trung Quốc có tay nghề khéo léo, lực lượng lao động thời vụ khổng lồ và hàng triệu kỹ sư. Giới chuyên gia chuỗi cung ứng cho biết, phụ nữ Trung Quốc có bàn tay nhỏ, giúp họ dễ dàng lắp ráp các bộ phận bé xíu như ốc vít trong iPhone. Một phân tích gần đây của Apple cho thấy Mỹ không có đủ người với kỹ năng này.
Tại Trung Quốc, các nhà cung cấp của Apple có thể huy động 200,000 lao động, làm việc trong các nhà máy do hàng ngàn kỹ sư giàu kinh nghiệm giám sát. Hầu hết công nhân sống trong ký túc xá gần nhà máy lắp ráp, nơi các màn hình và linh kiện di chuyển trên dây chuyền dài hơn cả sân bóng đá.
Tìm đủ số lượng lao động và kỹ sư như vậy ở Mỹ là bất khả thi, theo Wayne Lam, nhà phân tích tại TechInsights. Ông Lam cho rằng Apple cần phát triển quy trình tự động hóa bằng robot để bù đắp cho lực lượng nhân công ít hơn ở Mỹ.
Cần biết, mỗi chiếc điện thoại là sản phẩm với hơn 1,000 linh kiện đến từ khắp nơi trên thế giới – một biểu tượng sống động cho toàn cầu hóa chuỗi cung ứng. Một câu hỏi lớn đặt ra: Nếu iPhone được sản xuất tại Mỹ, người tiêu dùng có sẵn sàng trả giá? Câu trả lời ngắn gọn: Gần như chắc chắn là không. Nhà phân tích Dan Ives từ Wedbush Securities cho biết nếu chuyển toàn bộ dây chuyền sản xuất về Mỹ, giá một chiếc iPhone có thể vọt lên đến $3,500 – gấp ba lần mức hiện tại. Và nếu xây được nhà máy lắp ráp ở Mỹ thì sớm nhất cũng phải đến năm 2028 mới khả thi.
Apple từng sẵn sàng chuyển chuỗi cung ứng khi có động lực. Năm 2017, họ bắt đầu sản xuất iPhone ở Ấn Độ để tránh thuế nhập cảng cao, giúp giữ giá cạnh tranh tại thị trường smartphone phát triển nhanh nhất thế giới. Hiện nay, khoảng 20% iPhone bán ra toàn cầu được sản xuất tại Ấn Độ, và một số linh kiện như khung kim loại cũng được làm ở nước này.
Matthew Moore, từng là nhà quản lý thiết kế sản xuất tại Apple trong chín năm, cho rằng Ấn Độ có lợi thế mà Mỹ không có: Kỹ sư ở khắp mọi nơi. Ông tin rằng để thu hút Apple và các công ty điện tử về Mỹ, chính quyền Trump cần đầu tư vào giáo dục STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật, toán học) và khuyến khích các khoản vay cho cơ sở sản xuất mới, tương tự như cách Mỹ hỗ trợ nhà ở qua Fannie Mae và Freddie Mac.
Liệu Apple có thể giảm phụ thuộc vào Trung Quốc? Không thể. Dù tăng sản xuất ở Ấn Độ, Apple vẫn lắp ráp phần lớn linh kiện phức tạp như màn hình và mô-đun Face ID tại Trung Quốc. Các linh kiện này được chuyển đến Ấn Độ để lắp ráp thành iPhone, giống như ghép Lego. Sản phẩm cuối cùng được coi là “lắp ráp tại Ấn Độ,” nhưng phần lớn công đoạn vẫn diễn ra ở Trung Quốc. Nhờ vậy, Apple tránh được thuế Mỹ, nhưng sự phụ thuộc vào Trung Quốc vẫn còn.
Mối quan hệ của Apple với Trung Quốc đã bám rễ rất sâu. Hàng chục năm trước, Apple đã làm việc với Bắc Kinh để xây dựng nhà máy mà không cần liên doanh với công ty Trung Quốc. Apple đã hoàn thiện kỹ thuật lắp ráp thiết bị giá rẻ ở Trung Quốc và bán sản phẩm cho tầng lớp trung lưu ngày càng đông của nước này. Sự kết hợp này giúp Apple chiếm hơn 80% lợi nhuận smartphone toàn cầu và tạo ra $67 tỷ doanh thu hàng năm tại Trung Quốc.
Theo thời gian, mối quan hệ này càng bền chặt. Hiện nay, không chỉ iPhone được sản xuất chủ yếu tại Trung Quốc, mà các nhà cung cấp Trung Quốc còn lắp ráp linh kiện cho thiết bị sản xuất ở Ấn Độ và chế tạo các bộ phận AirPod tại Việt Nam.
Tháng Tư, Bộ Trưởng Thương Mại Howard Lutnick nói rằng “đội quân hàng triệu người lắp vít nhỏ để làm iPhone sẽ xuất hiện ở Mỹ.” Nhưng gây áp lực để Apple rời Trung Quốc có thể phản tác dụng. Thuế có thể buộc Apple tăng giá iPhone hoặc chấp nhận lợi nhuận thấp hơn. Điện thoại Samsung, được sản xuất tại Việt Nam và không chịu thuế Trung Quốc, sẽ rẻ hơn, khiến Apple kém cạnh tranh ngay tại Mỹ.
Mỹ không thể xây dựng hàng loạt “Thâm Quyến”
Gene Munster thuộc Deepwater Asset Management ước tính nếu quan hệ Mỹ-Trung sụp đổ, giá trị của Apple có thể giảm một nửa, từ $3.2 ngàn tỷ xuống còn $1.6 ngàn tỷ, do khoảng một phần ba doanh số của họ đến từ các sản phẩm “made in China,” dù có chuyển một phần sản xuất sang nước khác. Giá trị tập đoàn Apple thậm chí có thể tụt xuống $1.2 ngàn tỷ nếu Apple mất cả thị trường khách hàng Trung Quốc, một khi Bắc Kinh cấm nhân viên chính phủ mua iPhone – như trường hợp Samsung từng gặp sau tranh chấp giữa Nam Hàn và Trung Quốc.
Sự sụt giảm giá trị của Apple sẽ ảnh hưởng lớn đến thị trường chứng khoán. Apple chiếm khoảng 6% chỉ số S&P 500, nghĩa là cứ mỗi đôla đầu tư vào quỹ này, khoảng 6 cent thuộc về cổ phiếu Apple. Nếu giá trị Apple giảm mạnh, các nhà đầu tư, trong đó có cả những người sở hữu quỹ hưu trí 401(k), sẽ chịu thiệt hại nặng.
Câu chuyện Apple-Trung Quốc-Ấn Độ không chỉ là vấn đề kinh tế hay kỹ thuật. Nó là ví dụ điển hình cho một thực tế toàn cầu: Trong chuỗi giá trị hiện đại, không một quốc gia nào có thể “một mình làm tất cả.” Ngay cả siêu cường như Mỹ cũng không thể tái tạo lại một “Thâm Quyến” trong vài năm – không đủ lao động, không đủ kỹ sư, không đủ nhà cung ứng, và quan trọng nhất: không đủ lý do kinh tế để làm điều đó.
Tháng Hai, 2025, Apple loan báo chi hơn $500 tỷ tại Mỹ trong vòng bốn năm tới. Khoản đầu tư này bao gồm việc xây dựng một nhà máy mới tại Texas, mở học viện đào tạo sản xuất, cũng như đầu tư vào trí tuệ nhân tạo và công nghệ bán dẫn. Tuy nhiên, nếu Trump hy vọng Apple sẽ đưa thêm sản xuất về Mỹ thì điều đó không thể diễn ra trong ngày một ngày hai.
Apple đang cố gắng giữ giá iPhone ổn định bằng cách tận dụng lợi nhuận khổng lồ từ mảng dịch vụ – nơi đem về $96 tỷ trong năm tài chính gần nhất và chưa bị ảnh hưởng bởi các mức thuế của Trump. Tuy nhiên, cú đánh mới từ tư pháp Mỹ có thể thay đổi cục diện: Một thẩm phán liên bang vừa ra phán quyết cấm Apple thu hoa hồng từ các giao dịch trong ứng dụng nếu người dùng thanh toán qua nền tảng khác – đe dọa trực tiếp nguồn thu béo bở này.
Apple, như bao tập đoàn đa quốc gia khác, chỉ đơn giản là làm điều hợp lý nhất về mặt kinh tế: Phân bổ nguồn lực, cắt giảm rủi ro, và giữ biên lợi nhuận bằng mọi cách có thể. Thay vì ép Apple về nước, có lẽ nước Mỹ nên đặt câu hỏi khác: Làm thế nào để trở thành nơi tạo ra sản phẩm tiếp theo sau iPhone, thay vì cố đưa dây chuyền của sản phẩm cũ về nhà trong một cuộc chơi đã gần tàn.
