Tổng thống Trump dường như muốn chứng minh ông đã giữ cam kết lúc tranh cử và tìm kiếm nhượng bộ từ nước khác, khi công bố danh sách cấm nhập cảnh.
Tổng thống Donald Trump tối 4/6 ký tuyên bố cấm nhập cảnh Mỹ với công dân từ 12 quốc gia gồm Afghanistan, Myanmar, Chad, Congo, Guinea Xích đạo, Eritrea, Haiti, Iran, Libya, Somalia, Sudan và Yemen. Công dân từ 7 quốc gia là Burundi, Cuba, Lào, Sierra Leone, Togo, Turkmenistan và Venezuela sẽ bị hạn chế nhập cảnh.
Tổng thống Trump cho biết ông ban hành chính sách này để phản ứng với cuộc tấn công bằng bom xăng do nghi phạm là người nhập cư bất hợp pháp tiến hành ở thành phố Boulder, bang Colorado hôm 1/6, nhằm vào những người tham gia cuộc tuần hành ủng hộ các con tin Israel bị Hamas bắt ở Dải Gaza.
Giới quan sát đánh giá ngoài lý do an ninh quốc gia, Tổng thống Trump có thể còn những động lực khác thúc đẩy ông ban hành lệnh cấm nhập cảnh với công dân 12 nước. "Với ông Trump, đây còn là hoàn thành một cam kết đã đưa ra với cử tri trong giai đoạn tranh cử", Bernd Debusmann Jr., cây viết của BBC, bình luận.
Tổng thống Donald Trump tại Bãi cỏ phía Nam Nhà Trắng ngày 23/5. Ảnh: AFP
Khi tranh cử năm 2024, ông Trump nhiều lần tuyên bố rằng nếu trở lại Nhà Trắng, ông sẽ đưa ra "phiên bản mở rộng" của lệnh cấm nhập cảnh đã được triển khai trong nhiệm kỳ đầu.
"Đây là một trong những lời hứa quan trọng, phần nào giúp ông Trump chiến thắng", theo Debusmann Jr. "Sau khi nhậm chức, đội ngũ của ông Trump đã nhiều lần dùng cụm từ 'đã hứa là làm'. Họ khả năng cao sẽ tiếp tục theo đuổi thông điệp này trong những ngày tới".
Ông Trump hồi tháng 1/2017 ký lệnh cấm nhập cảnh với công dân 7 quốc gia có đa số dân theo Hồi giáo là Iran, Iraq, Libya, Somalia, Sudan, Syria và Yemen, viện dẫn lý do an ninh quốc gia. Lệnh cấm có hiệu lực ngay lập tức mà không thông báo trước, tạo ra tình trạng hỗn loạn ở sân bay, khi nhiều du khách, doanh nhân không thể nhập cảnh khi đến Mỹ.
Để tránh tình huống tương tự tái diễn, chính quyền ông Trump lần này đã thêm khoảng thời gian chờ để các bên liên quan kịp thích nghi và có biện pháp điều chỉnh. Lệnh cấm lần này dự kiến có hiệu lực từ ngày 9/6.
Lệnh cấm năm 2017 còn đối mặt hàng loạt vụ kiện, khiến Nhà Trắng phải nhiều lần chỉnh sửa nội dung. Tòa án Tối cao tháng 6/2018 chấp thuận phiên bản thứ ba của lệnh này, cho rằng biện pháp của ông Trump "nằm trong phạm vi quyền lực tổng thống về nhập cư và đảm bảo an ninh cho quốc gia".
Lệnh cấm khi đó được áp dụng với công dân các nước Iran, Libya, Somalia, Syria, Yemen, Triều Tiên và Venezuela. Tuy nhiên, chính quyền tổng thống Joe Biden bãi bỏ lệnh cấm năm 2021, gọi đó là "vết nhơ trên lương tâm quốc gia".
Lệnh cấm mới dự kiến có hiệu lực trong bối cảnh chính quyền Tổng thống Trump đang theo đuổi các biện pháp mạnh tay để đối phó tình trạng nhập cư trái phép, như trục xuất hàng loạt, hủy bỏ quy định "sinh ở Mỹ là công dân Mỹ", đình chỉ tiếp nhận người tị nạn.
Nỗ lực này đòi hỏi sự hợp tác của những nước có nhiều người nhập cư đến Mỹ. Do đó, lệnh cấm được cho là yếu tố cần thiết để Mỹ có thể buộc các chính phủ nước ngoài hợp tác với nghị trình của ông Trump về nhập cư", bình luận viên David Nakamura của Washington Post bình luận.
Sau khi lệnh cấm được thông báo, Somalia lập tức đã cam kết phối hợp với Mỹ để giải quyết các lo ngại an ninh liên quan đến người nhập cư. "Chúng tôi coi trọng mối quan hệ lâu dài với Mỹ và sẵn sàng tham gia đối thoại nhằm xử lý những vấn đề được nêu", Đại sứ Somalia tại Washington Dahir Hassan Adbi cho biết.
Tuy nhiên, lệnh cấm của ông Trump vấp phải sự chỉ trích từ phía đảng Dân chủ và các nhóm vì nhân quyền. Tổ chức Ân xá Quốc tế Mỹ mô tả đây là động thái "phân biệt đối xử, phân biệt chủng tộc và tàn nhẫn, chỉ lan truyền thông tin sai lệch và thù hận".
"Các lệnh cấm không giúp đất nước chúng ta thêm an toàn, mà càng làm xói mòn an ninh quốc gia, nhắm mục tiêu một cách tùy tiện vào những người cần được bảo vệ nhất", Robyn Barnard, giám đốc cấp cao tại Human Rights First, trụ sở ở Mỹ, nói.
Hành khách xếp hàng ở sân bay quốc tế Miami, bang Florida ngày 24/5. Ảnh: AFP
Hiện chưa rõ tòa án hay quốc hội Mỹ có can thiệp vào động thái hành pháp của ông Trump hay không. Theo giới chuyên gia, ông chủ Nhà Trắng lần này đã có tính toán để ứng phó tốt hơn những thách thức pháp lý tiềm tàng.
Julia Gelatt, phó giám đốc Chương trình Chính sách Nhập cư Mỹ, Viện Chính sách Nhập cư, nói yếu tố then chốt để chính quyền Trump thuyết phục Tòa án Tối cao năm 2018 là lập luận rằng các quốc gia trong danh sách không chia sẻ thông tin cần thiết cho Washington, do đó gây ra mối đe dọa an ninh quốc gia với Mỹ.
"So với năm 2017, lệnh cấm mới có nội dung cẩn trọng hơn, và còn được thiết kế để đảm bảo hiệu lực lâu dài", Jake Kwon, bình luận viên phụ trách khu vực Bắc Mỹ của BBC, cho biết.
Nhà Trắng viện dẫn các lý do như tỷ lệ người lưu trú quá hạn hay bất ổn chính trị ở quốc gia bị đưa vào lệnh cấm để không ấn định thời hạn có hiệu lực cụ thể của biện pháp này, chỉ đề xuất xét lại danh sách định kỳ.
"Họ đã rút ra bài học từ ba lần sửa đổi trong nhiệm kỳ đầu", Stephen Vladeck, giáo sư Trung tâm Luật, Đại học Georgetown, thủ đô Washington, nhận định. "Nhưng mọi chuyện sẽ còn phụ thuộc đáng kể vào cách chính quyền liên bang triển khai lệnh cấm, liệu phương thức thực hiện có vi hiến hay phi pháp không".
