Xóa sổ hệ thống giáo dục, tấn công vào các thể chế tự do tư tưởng lâu đời của Mỹ như Đại Học Harvard,… chính quyền Donald Trump còn đang “chỉnh sửa” lại lịch sử Hoa Kỳ.
Ngày 27 Tháng Ba, 2025, Trump ký sắc lệnh hành pháp “RESTORING TRUTH AND SANITY TO AMERICAN HISTORY,” với nội dung:
“Trong thập niên qua, người Mỹ đã chứng kiến một nỗ lực đồng bộ và rộng khắp để viết lại lịch sử của quốc gia chúng ta, thay thế các sự kiện khách quan bằng một câu chuyện bị bóp méo do hệ tư tưởng thúc đẩy hơn là sự thật… Thay vì thúc đẩy sự thống nhất và hiểu biết sâu sắc hơn về quá khứ chung của chúng ta, nỗ lực rộng khắp để viết lại lịch sử lại khoét sâu thêm sự chia rẽ trong xã hội và nuôi dưỡng cảm giác xấu hổ về quốc gia, coi thường những tiến bộ mà nước Mỹ đã đạt được và những lý tưởng tiếp tục truyền cảm hứng cho hàng triệu người trên toàn cầu”…
Lịch sử Mỹ đang được “biên tập” lại như thế nào?
Trong thực tế, Trump đang làm ngược lại những gì ông nói. Trên tờ The Hill, Donna Brazile viết rằng Trump đang “tuyên chiến với lịch sử Hoa Kỳ,” khi yêu cầu hàng loạt bảo tàng và những cơ sở khác thuộc Viện Smithsonian phải che đậy sự thật về chủ nghĩa phân biệt chủng tộc cùng những hành động sai lầm khác trong những chương quá khứ của lịch sử Mỹ.
Sắc lệnh ngày 27 Tháng Ba, 2025, đặc biệt nhắm vào Viện Bảo Tàng Quốc Gia về Lịch Sử và Văn Hóa Người Mỹ gốc Phi (National Museum of African American History and Culture) và Bảo Tàng Lịch Sử Phụ Nữ Hoa Kỳ (American Women’s History Museum) – đều thuộc Viện Smithsonian.
Đây là sự can thiệp chính trị chưa từng có nhằm vào Smithsonian, nơi có “khu phức hợp bảo tàng, giáo dục và nghiên cứu lớn nhất thế giới, với 21 bảo tàng, 14 trung tâm giáo dục và nghiên cứu, và Vườn Thú Quốc Gia.”
Sắc lệnh Trump chỉ thị Phó Tổng Thống JD Vance “xóa bỏ hệ tư tưởng không phù hợp” (“remove improper ideology”) khỏi hệ thống Smithsonian, rằng Vance, cùng Văn Phòng Quản Lý và Ngân Sách sẽ làm việc với Quốc Hội để cấm tài trợ “các cuộc triển lãm hoặc chương trình làm suy yếu giá trị chung của người Mỹ, chia rẽ người Mỹ dựa trên chủng tộc hoặc thúc đẩy các chương trình hoặc hệ tư tưởng không phù hợp với luật pháp và chính sách liên bang.”
Như nhiều trường hợp, chẳng hạn cuộc tấn công Đại Học Harvard, Trump cũng dùng “chiến thuật” dọa cắt hầu bao nếu không “tuân chỉ.” Quỹ liên bang cung cấp gần 2/3 ngân sách hàng năm (khoảng $1 tỷ) cho Viện Smithsonian. Kể từ khi được thành lập vào năm 1846 theo một đạo luật Quốc Hội, Smithsonian đã được giới sử học, các nhà khoa học và những chuyên gia thuộc nhiều lĩnh vực chuyên biệt điều hành trên cơ sở phi chính trị.
“Hệ tư tưởng không phù hợp” là gì? Điều gì làm suy yếu các giá trị của người Mỹ? Những thuật ngữ mơ hồ không được định nghĩa có thể ám chỉ bất kỳ điều gì mà Trump không thích. Bất kỳ ai từng đến hệ thống Viện Bảo Tàng Smithsonian cũng biết rằng lịch sử và sự thật được tôn trọng như thế nào. Đó là nơi đầy những hình ảnh và thông tin lịch sử về chuyện người Mỹ bản địa bị cướp mất đất đai, rằng phụ nữ từng bị cấm bỏ phiếu, rằng cộng đồng đồng tính, người Mỹ gốc Á, Mỹ gốc Latin và các nhóm tôn giáo thiểu số từ lâu phải đối mặt với nạn phân biệt đối xử…
Những điều này chẳng liên quan gì cái gọi là “sự đa dạng, công bằng và hòa nhập” (DEI) mà Trump coi là “quỷ dữ.” Nó liên quan đến sự thật. Sứ mạng và trọng trách lâu nay của Smithsonian là kể câu chuyện nước Mỹ, như câu chuyện các quốc gia khác, một cách chính xác. Tốt có, xấu có. Chứ không vẽ nên một phiên bản truyện cổ tích về quá khứ và hiện tại. Như nhà sử học John Hope Franklin (1915-2009), học giả tiên phong về lịch sử người da màu, từng nói: “Lịch sử của chúng ta có thể định hình tương lai của chúng ta. Chúng ta phải đối mặt với quá khứ để tiến về phía trước.”
Sự khác biệt giữa lịch sử và tuyên truyền
Smithsonian không là nạn nhân duy nhất của chiến dịch viết lại lịch sử. Ngay sau khi Trump ngồi ghế tổng thống lần hai, nhiều thông tin đã bắt đầu biến mất khỏi trang web Tòa Bạch Ốc.
The New York Times cho biết, các trang về Hiến Pháp, cùng với những thông tin liên quan các cựu tổng thống đã bị xóa sạch. Hàng ngàn trang web khác của chính phủ cũng bị gỡ xuống hoặc sửa đổi, từ nội dung về vaccine, tội ác thù hận, trẻ em thuộc gia đình thu nhập thấp, đến thậm chí những gì liên quan cựu chiến binh… Một kho dữ liệu của Bộ Tư Pháp theo dõi các cáo buộc và bản án hình sự liên quan cuộc tấn công Điện Capitol ngày 6 Tháng Giêng, 2021, đã bị “đục bỏ”…
Tất cả khiến khả năng tiếp cận và đánh giá quá khứ giờ đây bị đe dọa nghiêm trọng, trong bối cảnh niềm tin mà người Mỹ dành cho sự thật ngày càng mong manh. “Đây không phải là cơ chế cắt giảm chi phí,” nhận xét của Kenny Evans, nhà nghiên cứu tại Viện Chính Sách Công Baker thuộc Đại Học Rice. “Hiện tượng trượt dốc hướng tới sự bưng bít và thiếu minh bạch là bằng chứng về sự xói mòn các chuẩn mực dân chủ,” Kenny Evans nói thêm.
Cần nhắc lại, ngay khi chân ướt chân ráo vào Tòa Bạch Ốc, Trump đã sa thải người đứng đầu Cơ Quan Lưu Trữ Quốc Gia (National Archives), vốn được xem là “người bảo vệ ký ức tập thể của nước Mỹ.” Tiếp đó, Viện Bảo Tàng và Thư Viện (Institute of Museum and Library Services) – nơi lưu trữ hồ sơ công trên toàn quốc – bị yêu cầu xóa bỏ “ở mức tối đa phù hợp với luật hiện hành” tất cả thông tin nào được cho là “không thích hợp.”
“Ông ấy (Trump) hiểu sai nghiêm trọng sự khác biệt giữa lịch sử và tuyên truyền” – theo Kevin Kruse, giáo sư sử Đại Học Princeton – “Một lịch sử chỉ ca ngợi quốc gia và không đưa ra chỉ trích nào, chỉ nhìn vào những khía cạnh tích cực, kể cả những chuyện mang tính thần thoại, thì đó không phải lịch sử mà là tuyên truyền.”
Dưới nhãn quan Trump, người Mỹ đã “vượt qua sa mạc, leo qua nhiều ngọn núi, đương đầu vô vàn nguy hiểm không kể xiết, giành chiến thắng ở miền Tây hoang dã, chấm dứt chế độ nô lệ, giải cứu hàng triệu người khỏi chế độ chuyên chế, đưa hàng tỷ người thoát cảnh đói nghèo, khai thác điện, phân tách nguyên tử, đưa nhân loại lên thiên đường (“launched mankind into the heavens”) và đặt kiến thức vũ trụ của con người vào lòng bàn tay.” Ấy thế mà, theo Trump, một “thể chế cấp tiến và tham nhũng” lại theo đuổi “nhiều sự phản bội,” và đám tinh hoa phản bội này đã “đánh cắp của cải và tự do” của người Mỹ, chiều chuộng tội phạm và người nhập cư, và giờ đây “dạy con em chúng ta phải xấu hổ về bản thân”…
Nhận định về những gì Trump nói, Lawrence Glickman, giáo sư Hoa Kỳ học thuộc Đại Học Cornell, bình luận: “Trump cáo buộc phe cánh tả tạo ra một lịch sử đạo đức giả. Ông ấy không hoàn toàn sai ở điểm đó; bởi vì, như thường lệ, kiểu phóng chiếu mà ông sử dụng luôn phản ánh lên chính ông ta.” Nói cách khác, những gì Trump nói xấu về điều gì đó hoặc ai đó luôn đúng y khuôn khi “áp” vào ông ta.
“Người Anh Cả” Donald Trump
Trên The Washington Post, tác giả Sean Wilentz viết rằng “Trump hầu như không biết gì về lịch sử Mỹ, thậm chí còn không quan tâm; và thể hiện sự thiếu hiểu biết một cách rõ ràng.” Trump từng tỏ ra rất ngạc nhiên khi “phát hiện” Abraham Lincoln là đảng viên Cộng Hòa (“Nhiều người không biết điều này đấy!” – Trump nói). Với Trump, lịch sử là những câu chuyện về anh hùng và kẻ phản diện, về thiện đối đầu với ác,… trong đó hiển nhiên ông là đại diện phe thiện, là “hiện thân những gì tốt đẹp,” trong một nước Mỹ “đặc biệt nhất lịch sử thế giới”…
Hệt như “tư tưởng” các nhà độc tài cộng sản, như Tập Cận Bình hay Kim Jong Un, với Trump, lịch sử được thiết kế không phải để khai sáng mà để xây dựng lòng trung thành và ái quốc cực đoan, trong một quốc gia “nơi mọi giấc mơ đều có thể trở thành hiện thực,” nơi sự đúng đắn luôn chiến thắng điều sai trái và là nơi chẳng bao giờ người dân nghe hoặc nói điều gì đó không tốt về đất nước. Trong thực tế, chẳng điều nào như vậy liên quan lịch sử. Sự diễn ngôn lịch sử theo cách của Trump là sự bóp méo ý thức khi nỗ lực từ chối quá khứ chỉ để định hình chương trình nghị sự chính trị riêng của mình.
Chủ nghĩa độc tài không bao giờ muốn tồn tại cùng với tư tưởng tự do. Nó phải thống trị diễn ngôn xã hội và chặn đứng mọi tranh luận phản biện. Điều đó đồng nghĩa với việc nó phải quyết định lịch sử. Tháng Tư, 1933, hai tháng sau khi Hitler nắm quyền, ông trùm tuyên truyền Đức Quốc Xã Joseph Goebbels tuyên bố rằng “năm 1789” sẽ bị “xóa khỏi lịch sử” – tức những ý tưởng Cách Mạng Pháp, chẳng hạn tự do, bình đẳng và nhân quyền, cần phải biến mất khỏi trí não người dân Đức…
Tất cả lãnh đạo độc tài đều sợ sự thật lịch sử. Chế độ Cộng Sản Trung Quốc rất sợ lịch sử. Cộng Sản Việt Nam luôn tránh né sự thật lịch sử.
Trong tác phẩm “1984,” tác giả George Orwell viết: “Ai kiểm soát quá khứ sẽ kiểm soát tương lai. Ai kiểm soát hiện tại sẽ kiểm soát quá khứ.” Đó là điều mà Trump đang làm, khi phát động cuộc thập tự chinh không chỉ chống lại các chuẩn mực pháp lý, giáo dục và cả hiến pháp… mà còn muốn trở thành Người Anh Cả (Big Brother – nhân vật trong “1984”) khi tự cho mình quyền viết lại câu chuyện của nước Mỹ, rằng phần nào trong lịch sử là “hợp pháp” và phần nào cần phải bị xóa đi.
Một phần trang web Nghĩa Trang Quốc Gia Arlington tôn vinh những anh hùng quân đội người Mỹ gốc Phi bây giờ đã không còn nữa. Thông tin về Thiếu Tá Lisa Jaster – người phụ nữ đầu tiên tốt nghiệp Trường Biệt Kích của Lục Quân – đã bị xóa khỏi các trang web Lực Lượng Dự Bị Quân Đội và Bộ Quốc Phòng… Vô số ví dụ tương tự cho thấy rằng, chiến dịch “biên tập” lại lịch sử Mỹ đang được thực hiện với mức độ phá hoại nghiêm trọng mà sau thời Trump, người Mỹ chắc chắn cần rất nhiều thời gian mới có thể khôi phục.
