Theo như có một số vấn đề đáng quan tâm trên báo chí về uy tín tổng thống Trump xuống dưới mức 50 %, tính chất khó lường của ông khiến các doanh nghiệp lo ngại như cuộc chiến đấu vệ quốc của Ukraina gặp rất nhiều khó khăn sau khi Mỹ ngưng viện trợ quân sự, châu Âu từ«chủ hòa» trở thành «chủ chiến», việc tịch thu tài sản Nga bị phong tỏa lại được đặt ra. Cũng như em họ phó tổng thống Mỹ từng chiến đấu trên các mặt trận đẫm máu nhất ở Ukraina.
Ảnh tư liệu : Những người lính xe tăng Ukraina tại một vị trí gần Bakhmut, vùng Donetsk, Ukraina, cùng với chú chó trên tuyết. Ảnh chụp ngày 13/12/2023. AFP - ANATOLII STEPANOV
Les Echos cho rằng cần phải trả lời ba câu hỏi : Nga muốn gì ? Châu Âu có thể làm gì ? Trò chơi của Mỹ là gì ? Số phận của Ukraina và xa hơn là châu Âu tùy thuộc vào lời đáp của ba câu hỏi trên.
Mục đích chiến tranh của Nga không hề thay đổi : biến Ukraina thành chư hầu như Belarus. Ban đầu không cần lá cờ Nga phấp phới trên Kiev, mà là bảo đảm chính quyền tương lai làm theo những quyết định từ Matxcơva. Tin rằng đang chiếm ưu thế, liệu Nga có thể chấp nhận một thỏa hiệp ? Về trung và dài hạn, Liên Hiệp Châu Âu cộng với Anh Quốc có dân số gấp 3,6 lần so với Nga, và kinh tế gấp 4,7 lần. Nga hầu như là một chú lùn địa chính trị, chỉ là một « đế quốc yếu ».
Vấn đề là tâm lý châu Âu có thể đột ngột chuyển từ tinh thần « chủ hòa » sang « chủ chiến » hay không. Sự thức giấc là khó khăn nhưng cần thiết, như tổng thống Emmanuel Macron đã nhấn mạnh. Nga yếu hơn châu Âu, nhưng chỉ có một tiếng nói trong khi Liên Hiệp Châu Âu có đến 27. Donald Trump khi sỉ nhục Volodymyr Zelensky chẳng những không phải là thể hiện nghệ thuật thương lượng, mà đơn giản là đã đổi phe. Nếu Mỹ hướng sang đông về ngoại giao vào lúc Nga tiến về phía tây về quân sự, châu Âu phải chuẩn bị bước vào một thế giới mới trong đó địa chính trị là ưu tiên vì Nga là mối đe dọa nhãn tiền, và Mỹ không còn là người bảo hộ.
Đã qua rồi, thời kỳ ân sủng cho Donald Trump ?
Tại Hoa Kỳ, công chúng ủng hộ chính sách về di dân, giảm chi tiêu liên bang và chi tiêu đối ngoại. Nhưng theo Le Monde, mỗi điểm này đều chứa đựng những mầm mống làm dư luận có thể xoay chiều. Chiến dịch trục xuất người nhập cư bất hợp pháp là ưu tiên trong thời gian đầu nhiệm kỳ. Donald Trump lợi dụng những sai lầm của chính phủ Biden để áp đặt ý tưởng cuộc xâm lăng của 20 triệu di dân - con số sai lạc nhưng gây ấn tượng. Nhà Trắng cần đến 175 tỉ đô la cho các trại tạm giam và những chuyến bay hồi hương trong khi đang phải cắt giảm ngân sách. The Wall Street Journal hôm 05/03 tiết lộ, những chuyến bay quân sự trục xuất di dân được truyền thông rầm rộ đã ngưng lại vì tốn kém.
Về việc DOGE tấn công các cơ quan liên bang, hàng triệu người tin vào tuyên truyền về « Nhà nước ngầm » ban đầu hoan nghênh, nhưng nay 56 % cho rằng Trump đã đi quá nhanh bất chấp tác động. Các dân biểu Cộng Hòa ở địa phương bị chất vấn về Medicare và Medicaid - bảo hiểm y tế dành cho người lớn tuổi và người thu nhập thấp. Lạm phát tăng 3 % chưa tính đến ảnh hưởng sắp tới của việc áp thuế.
Chủ đề thứ ba còn nhập nhằng là lời hứa hòa bình cho Ukraina và Cận Đông, và chính sách đối ngoại mà Trump nói là « từ nhiều thập niên qua đã bị mỗi nước trên hành tinh lừa đảo ». Nhưng đến chừng nào sức mua của người Mỹ mới tăng lên ? Theo Donald Trump, « tariff » (thuế quan) là « một trong những chữ đẹp nhất của Anh ngữ », tuy nhiên chính sách này đang gây lo ngại cho người tiêu thụ. Trang web FiveThirtyEight cho biết tỉ lệ ủng hộ ông Trump hôm 04/03 chỉ còn 47,6 %, cho thấy số người bất bình đang tăng.
Bóng đen hoài nghi về nước Mỹ
Về kinh tế, trong bài xã luận « Bóng đen hoài nghi », Les Echos đặt câu hỏi, phải chăng nước Mỹ của Donald Trump vẫn luôn thu hút các doanh nghiệp ? Giảm thuế, hỗ trợ đầu tư và « Made in America », đơn giản hóa thủ tục, tiềm năng tuyệt vời của kinh tế Mỹ cộng với sáng tạo của GAFAM, đầu óc kinh doanh là những lý do khiến các công ty muốn chuyển dịch sang Hoa Kỳ. « Con đường Washington » trở nên bắt buộc đối với các tập đoàn lớn, nhưng từ vài ngày qua, bóng tối nghi ngờ đã quay lại. Không chỉ vì các quan điểm của Trump, việc bóp méo thông tin, sự nhập nhằng về Nga, mà sự bất nhất của tổng thống Mỹ đã bắt đầu trở thành vấn đề.
Chủ tịch hội đồng quản trị một công ty lớn trong CAC 40 (40 công ty hàng đầu niêm yết trên sàn chứng khoán Pháp) thổ lộ : « Chúng tôi thích chính sách hỗ trợ kinh doanh, tuy nhiên Nhà nước pháp trị và ổn định pháp lý còn quan trọng hơn ». Thế nhưng, trong 50 ngày tại Nhà Trắng, Donald Trump không ngừng khiến doanh nghiệp cảm thấy bất an. Thuế quan, đặt lại vấn đề biên giới (Ukraina, Groenland, Panama) : những thay đổi liên miên của tổng thống thứ 47 làm chóng mặt các công ty và thị trường tài chánh. Họ lo rằng thiên đàng do Trump hứa hẹn chỉ là một cơn ác mộng. Les Echos cho biết « Cơn lốc Trump làm thị trường run sợ ».
Tịch thu tài sản Nga bị phong tỏa để vũ trang cho Ukraina ?
Về chiến tranh ở Ukraina, Mỹ ngưng viện trợ cho Kiev khiến tranh luận lại dấy lên về việc tịch thu tài sản Nga đang bị phong tỏa. Ngày càng nhiều tiếng nói đòi hỏi dùng số tiền này của Ngân hàng Trung ương Nga để trang bị cho Ukraina. La Croix giải thích, như tất cả các nước khác, Ngân hàng Trung ương Nga dùng một phần dự trữ mua trái phiếu châu Âu hoặc Mỹ. Số trái phiếu bằng euro trị giá 190 tỉ đang được ký gởi ở Euroclear, một công ty ở Bruxelles. Nga cũng có 62 tỉ euro ở Hoa Kỳ, 44 tỉ ở Anh, 33 tỉ ở Nhật, 18 tỉ ở Canada, 5 tỉ ở Úc và 1 tỉ ở Thụy Sĩ. Tổng cộng trên 350 tỉ euro. Hiện nay đang có ý kiến tạm gác sang một bên tài sản riêng của các tài phiệt Nga (nhà, du thuyền, tài khoản) cũng đang bị phong tỏa.
Một nghị quyết của nhóm Liot (cánh trung) đòi hỏi đưa ra Quốc Hội tranh luận ngày 12/03. Nhiều chính khách Pháp ủng hộ việc tịch thu, trong đó có Gabriel Attal, chủ tịch nhóm dân biểu thuộc đảng cầm quyền ; hay Olivier Faure, tổng thư ký đảng Xã Hội ; cựu thủ tướng Édouard Philippe. Phe sinh thái cũng ủng hộ, cực tả và cực hữu thì chống. Ở tầm châu Âu, thủ tướng Ba Lan Donald Tusk hôm 20/02 cũng đề nghị tịch biên. Đại diện ngoại giao châu Âu Kaja Kallas và ủy viên kinh tế Valdis Dombrovskis cho rằng cần nghiên cứu mọi khả năng kể cả tịch thu tài sản Nga. Nghị viện Châu Âu ngày 11/03 cũng sẽ bỏ phiếu một nghị quyết theo hướng này.
Ngân hàng Trung ương châu Âu, chính phủ Pháp và Đức dè dặt vì e rằng động thái này có thể tạo tiền lệ khiến các nhà đầu tư nghi ngại, ảnh hưởng đến lòng tin nơi đồng euro như một đồng tiền dự trữ bị giảm sút. Dù sao thì châu Âu và Hoa Kỳ đã sử dụng lợi tức sinh ra từ số tiền phong tỏa để bảo đảm món tín dụng 50 tỉ euro cho Ukraina, như vậy trợ giúp được Kiev nhưng không dùng đến tiền thuế của dân. Pháp vừa cho vay thêm 195 triệu euro để mua đạn pháo và hỏa tiễn cho những chiếc Mirage 2000 đã tham chiến ở Ukraina và bắn hạ tên lửa Nga. Ngoài ra các nước G7 từ 2022 đã thỏa thuận nguyên tắc không giải tỏa số tài sản một khi Nga chưa bồi thường chiến tranh cho Ukraina. Ngân hàng Thế giới ước tính số thiệt hại mà Ukraina phải chịu đựng đã vượt quá 500 tỉ euro.
Nga, một đất nước không thoát được toàn trị
Trả lời Libération, nhà văn kiêm nhà báo Nga Dmitry Glukhovsky nhận định « Với cuộc chiến tranh này, Putin giải quyết những vấn đề cá nhân để tìm tính chính danh ». Nhà văn vừa xuất bản cuốn « Nhật ký thời độc tài », vẽ nên chân dung một đất nước và một dân tộc mãi không thoát được số phận toàn trị.
Trump chấp nhận một thế giới dưới cái nhìn của Putin, nơi sự thật và đạo đức chẳng có giá trị gì, quyền lực và tiền bạc mới là chính, mọi thứ đều có giá cả và cá nhân không đáng kể. Tại sao ở Nga người dân không phản kháng ? Theo Glukhovsky, để một xã hội thay đổi, cần trải qua những sự kiện bi kịch. Phải hiếu được nỗi sợ, bị động viên, bị bắt, mất hết tài sản, tiền bạc...Khi nào xảy ra thảm họa kinh tế họ mới ý thức rằng Putin đã đưa đất nước vào ngõ cụt.
Thế hệ trẻ Nga lại quay về với « con người xô-viết »
Khởi động cuộc chiến này, Putin trước hết vì chính ông ta. Viết lại Hiến Pháp, tái đắc cử đến lần thứ hai mươi nhưng lại muốn được coi là nhà lãnh đạo hợp pháp của một cường quốc, muốn tiếp tục sự nghiệp của Pierre Đại đế, Catherine, Lênin, Stalin...Đã trên 70 tuổi, trị vì hơn 20 năm, Putin là một loại Sa hoàng và muốn để lại dấu ấn lịch sử như một người thu tóm lại đất đai về cho Nga.
Thứ hai, uy tín Putin bị xói mòn trong những năm gần đây, đặc biệt là các cuộc điều tra do Quỹ chống tham nhũng của Alexei Navalny tiến hành. Cuối cùng, cần tạo ra một hệ thống có thể chịu đựng được mọi đảo lộn sắp tới. Sự thay đổi quyền lực sẽ là nguy hiểm chết người cho Putin và những người thân, với hàng ngàn tỉ đô la đã chiếm đoạt. Một cuộc chiến chống lại phương Tây là lý tưởng nhất. Phải sát hại Prigozhin và Navalny để răn đe vì giới tinh hoa bắt đầu dao động. Song song đó, Putin chia cho một phần nhỏ chiếc bánh : một công ty cưỡng đoạt được của phương Tây, một hợp đồng sản xuất vũ khí...Đối với người dân bình thường là những món tiền lớn để ra trận.
Với cuộc xâm lăng này, Putin đã phá vỡ nhiều điều cấm kỵ về toàn vẹn lãnh thổ và bạo lực, tạo mầm mống ly khai và nội chiến. Dù chiến tranh kết thúc bằng cách nào đi nữa, những thiệt hại khủng khiếp sẽ còn ảnh hưởng đến người Nga trong một thời gian rất dài. Thế hệ 20-30 tuổi từng mong sống trong một thế giới toàn cầu hóa, ra khỏi tâm thức nô lệ, chỉ trong ba năm lại trở thành « con người xô-viết ». Họ đã học được cách câm lặng, nói dối, giữ kín ý nghĩ trong lòng, học cách trốn tránh.
Em họ của JD Vance từng có mặt trên những chiến trường đẫm máu nhất ở Ukraina
Đặc phái viên của Le Figaro tại Donbass nói về một nhân vật độc đáo. Đó là Nate Vance, người em con cô con cậu của phó tổng thống Mỹ và là tình nguyện quân trên chiến trường ở Ukraina. Anh đã ở Ukraina ba năm, trong đó có hai năm rưỡi trên các mặt trận đẫm máu nhất. Nate Vance vô cùng thất vọng về người anh họ của mình và tổng thống Donald Trump.
Khi nghe anh họ JD Vance đả kích tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky tại Phòng Bầu dục, Nate vô cùng giận dữ. Anh cho biết lúc JD phản đối viện trợ cho Kiev, anh nghĩ rằng đó là chỉ để làm vui lòng một số cử tri mà thôi. Nhưng xì-căng-đan vừa rồi « rõ ràng là một cuộc phục kích đầy ác ý ». Năm 2023 JD Vance được bầu làm thượng nghị sĩ và 2024 trở thành phó tổng thống Mỹ. Trong thời gian đó, Nate chiến đấu trong những chiến hào bùn lầy ở Ukraina chống lại quân Nga.
Người công dân 47 tuổi của bang Texas đã tham gia những trận đánh ác liệt nhất : Kupiansk, Bakhmut, Avdiivka, Pokrovsk… và anh gác súng vài ngày trước khi người anh họ nhậm chức phó tổng thống Hoa Kỳ. Cho đến lúc đó, Nate vẫn giữ bí mật về mối quan hệ họ hàng với người đứng liên danh với Donald Trump. « Sẽ phức tạp nếu bị bắt » - anh nói.
Nate Vance, người chiến binh gan dạ muốn góp phần vào lịch sử
Nate Vance từng có bốn năm trong thủy quân lục chiến, nhưng đó là 20 năm trước, sau đó là một người Mỹ trung lưu ở San Antonio, Texas. Tháng 3/2022, ba tuần sau khi Ukraina bị xâm lăng, Nate đến Lviv, nơi đã trở thành trung tâm tiếp nhận viện trợ nhân đạo quốc tế, để giúp một tay về hậu cần hay y tế. Anh nói : « Lịch sử đang được viết ra trước mắt tôi và tôi muốn dự phần ».
Một buổi sáng, người cựu thủy quân lục chiến gặp một tình nguyện viên Anh đang tìm kiếm một người ngoại quốc có kinh nghiệm chiến đấu. Quân đội Ukraina mỗi tuần thu nhận hàng ngàn chiến binh mới, cần người biết huấn luyện quân sự căn bản. Dưới sự hướng dẫn của Nate, nhiều công nhân, giáo viên, luật sư...sau đó đã lên đường ra trận. « Nhiều người còn rất trẻ, hầu như là những đứa con nít. Thật khủng khiếp ». Đến lúc một nhóm thanh niên đầy nhiệt huyết nhờ giúp trên chiến trường, Nate chấp nhận đến Donbass, nơi ác liệt nhất.
Dima, từng chiến đấu chung trong lữ đoàn « Sói Da Vinci » nhớ lại, Nate là người lớn tuổi nhất. Ngay đầu tiên ở trường bắn, Nate cầm một khẩu kalachnikov không có bộ phận ngắm, đứng xa mục tiêu đến 800 mét. Anh bắn trúng năm phát liên tiếp, và những tiếng cười trêu chọc tắt hẳn. Tối hôm đó khi các sĩ quan họp về thiết bị để hành quân, chỉ huy trưởng nói rằng chỉ cần Nate và khẩu kalachnikov của anh. Serhii Filimonov, chỉ huy hiện nay của đơn vị nhớ lại, Nate là một chiến binh xuất sắc, vô cùng điềm tĩnh. « Đã 15 lần chúng tôi tưởng đã cùng chết, nhưng cả 15 lần đều thoát ». Lần bị vây hãm trong chiến hào ở Bakhmut, hai tiếng đồng hồ liên tục pháo Nga dội trên đầu, họ đã nói lời vĩnh biệt. Trở về Mỹ, Nate đang tìm cách xuất bản hồi ký chiến trường để giúp Ukraina theo một cách khác.
