Theo như sự thay đổi đáng kể trong lập trường của Mỹ đã khiến các nhà lãnh đạo châu Âu lo ngại cho thấy chiến lược của Tổng thống Trump về việc chấm dứt chiến tranh ở Ukraine có thể như thế nào trong bối cảnh các phái đoàn Nga và Mỹ đang đàm phán tại Ả Rập Xê Út, trong lúc Mỹ coi một châu Âu mạnh cả về kinh tế và quân sự là yếu tố quan trọng để ngăn chặn sự bành trướng này.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky kêu gọi thành lập một "Quân đội châu Âu"
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth tuyên bố các nước châu Âu phải gánh phần lớn chi phí bảo vệ Ukraine trước cuộc xâm lược của Nga trong chuyến công du quốc tế đầu tiên kể từ khi nhậm chức – nhưng điều đó có ý nghĩa gì đối với châu Âu?
Nhận định của Hegseth được đưa ra trong bối cảnh các phái đoàn Nga và Mỹ đang đàm phán tại Ả Rập Xê Út, cho thấy chiến lược của Trump trong việc chấm dứt chiến tranh ở Ukraine có thể như thế nào.
Viễn cảnh châu Âu ngày càng phải tự chịu trách nhiệm về an ninh của mình cũng được Phó Tổng thống Mỹ JD Vance nhắc lại tại Hội nghị An ninh Munich vào thứ Sáu 14/2, khi ông nhấn mạnh rằng châu Âu phải "nỗ lực mạnh mẽ để tự bảo vệ mình".
Sự thay đổi đáng kể này trong lập trường của Mỹ đã khiến các nhà lãnh đạo châu Âu lo ngại, dẫn đến một cuộc họp khẩn cấp tại Paris vào ngày 17/2 để thảo luận về cuộc xung đột và an ninh của châu lục.
Điều đó đặt ra câu hỏi: Châu Âu phụ thuộc vào Mỹ đến mức nào về an ninh, và liệu châu Âu có thể tự đứng vững hay không?
Tại sao Mỹ liên minh với châu Âu ngay từ đầu?
[/url][/IMG]
Các đại biểu từ các nước thành viên NATO tham dự hội nghị thượng đỉnh năm 1957 tại Paris
NATO (Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương) được thành lập năm 1949 với mục tiêu chính là ngăn chặn sự mở rộng của Liên Xô tại châu Âu.
Mỹ coi một châu Âu mạnh cả về kinh tế và quân sự là yếu tố quan trọng để ngăn chặn sự bành trướng này, do đó đã cung cấp viện trợ quy mô lớn để giúp các nước châu Âu tái thiết sau sự tàn phá của Thế chiến II.
Hiện nay, NATO có 32 thành viên, bao gồm nhiều quốc gia Đông Âu, và các nước thành viên cam kết rằng nếu một quốc gia bị tấn công, các nước khác sẽ hỗ trợ bảo vệ.
Tuy nhiên, sau diễn biến tuần này, cơ cấu an ninh châu Âu thời hậu Thế chiến II đang bị đe dọa. Mỹ vẫn là thành viên NATO, nhưng các nhà lãnh đạo châu Âu lo ngại rằng họ không còn có thể tin tưởng Mỹ sẽ giúp đỡ khi cần thiết.
Các nước châu Âu chi bao nhiêu cho ngân sách quốc phòng?
Ba Lan là một trong những quốc gia đầu tư nhiều nhất vào ngân sách an ninh của mình
Liên minh NATO hiện yêu cầu các nước thành viên chi ít nhất 2% tổng GDP cho quốc phòng.
Theo ước tính của NATO năm 2024, Ba Lan là quốc gia có mức chi tiêu quốc phòng cao nhất trong hai năm liên tiếp, dành 4,1% GDP. Estonia đứng thứ hai với 3,4%, ngang bằng với Mỹ (3,4%), mức chi tiêu duy trì ổn định trong thập kỷ qua.
Anh xếp thứ chín với 2,3%, và Ngoại trưởng Anh David Lammy khẳng định nước này "hoàn toàn" cam kết nâng mức chi lên 2,5%, với một lộ trình cụ thể sẽ được công bố trong vài tháng tới.
Mức trung bình của các nước NATO tại châu Âu và Canada hiện là 2%.
Camille Grand, cựu Trợ lý Tổng thư ký NATO phụ trách đầu tư quốc phòng, nói với BBC rằng yêu cầu của Mỹ về việc châu Âu tăng chi tiêu quốc phòng không có gì bất ngờ.
"Các nước châu Âu đã chi tiêu dưới mức cần thiết trong nhiều thập kỷ, và giờ họ phải trả giá," ông nói.
"Đây là một yêu cầu hợp lý từ phía Mỹ – tại sao các quốc gia giàu có lại không chi tiêu nhiều hơn?"
Liệu thành lập một 'Quân đội châu Âu' có khả thi?
Thủ tướng Anh Sir Keir Starmer cho biết ông "sẵn sàng và mong muốn" đưa quân đội Anh đến Ukraine để giúp đảm bảo an ninh như một phần của thỏa thuận hòa bình
Trước nguy cơ Mỹ rút viện trợ, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã kêu gọi thành lập một "Quân đội châu Âu".
"Hãy thành thật. Giờ đây, chúng ta không thể loại trừ khả năng Mỹ có thể từ chối giúp đỡ châu Âu trong một vấn đề đe dọa họ," ông nói vào ngày 15/2.
"Nhiều nhà lãnh đạo đã nói về một châu Âu cần có quân đội riêng – một quân đội của châu Âu."
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron từ lâu đã ủng hộ việc Liên minh châu Âu (EU) có quân đội riêng để giảm sự phụ thuộc vào Mỹ, nhưng ý tưởng này nhanh chóng bị bác bỏ bởi Đại diện cấp cao của EU về Chính sách Đối ngoại, Kaja Kallas.
Giáo sư Richard Whitman, chuyên gia về Chính trị và Quan hệ Quốc tế tại Đại học Kent, nhận định với BBC rằng dù các nước NATO châu Âu có đủ tiềm lực tài chính để xây dựng một lực lượng phòng thủ đáng kể, nhưng thách thức lớn nhất là tổ chức lực lượng này.
"Vấn đề ở đây là làm sao để các hệ thống có thể phối hợp với nhau, làm thế nào để đồng bộ hóa các hệ thống vệ tinh, cảm biến và các công nghệ quốc phòng," ông nói.
Giáo sư Amelia Hadfield, Giám đốc sáng lập Trung tâm Anh và châu Âu tại Đại học Surrey, cho rằng khả năng một "Quân đội châu Âu" có thể tự bảo vệ trước một cường quốc như Nga là "hoàn toàn không khả thi".
"Châu Âu, đặc biệt là NATO, có khả năng phối hợp rất tốt – với trình độ cao, nhiều đợt huấn luyện bài bản," bà nói.
"Nhưng yêu cầu họ can thiệp sau ba năm đứng ngoài cuộc vào một cuộc khủng hoảng nóng, sẵn sàng hành động và đảm bảo không thiếu hụt khí tài, nhân lực cũng như khả năng phối hợp – những yếu tố cần thiết để trở thành một lực lượng gìn giữ hòa bình quốc tế hiệu quả."
Kể từ khi NATO thành lập, các chiến dịch quân sự của tổ chức này luôn do tổng tư lệnh Đồng minh Tối cao châu Âu (SACEUR) – một vị trí từ trước đến nay luôn được nắm giữ bởi một sĩ quan quân đội Mỹ. Điều này mang lại cho Mỹ nhiều kinh nghiệm thực chiến, điều mà các tướng lĩnh châu Âu không có.
Các tướng lĩnh ở châu Âu không có trình độ chuyên môn này, Giáo sư Whitman nhận định, để lại một khoảng trống tiềm tàng lớn cho một 'Quân đội châu Âu'.
Ngoài ra còn có vấn đề về lỗ hổng chính trị do Mỹ để lại.
"Điều mà Mỹ mang lại không chỉ là một loại biện pháp dự phòng, Mỹ có tất cả những thứ mà Mỹ thực sự cần để chiến đấu, mà còn mang lại thẩm quyền chính trị để làm vậy, và [các nước châu Âu] thực sự không có cơ cấu chính trị tương đương [ở Châu Âu] để thực hiện điều đó một cách thẳng thắn, hoặc để thực hiện điều đó theo tập thể", ông Whitman nói thêm.
Điều đó có thể dẫn đến một cuộc đấu tranh quyền lực và một câu hỏi về việc ai sẽ lãnh đạo chiến lược quốc phòng của Châu Âu.
Lính bộ binh Ukraine mới được huy động tập bắn súng trường tấn công trên một bãi tập
Pháp và Anh, với tư cách là hai cường quốc an ninh hàng đầu châu Âu, có thể đứng ra dẫn đầu, theo Giáo sư Hadfield. Nhưng họ sẽ cần thống nhất về cách chia sẻ gánh nặng chi tiêu quốc phòng giữa các quốc gia và ai sẽ là người gánh nhiều nhất.
Một yếu tố quan trọng khác là ''thời gian''.
"Xây dựng và phóng vệ tinh nhanh đến đâu?" Giáo sư Whitman đặt câu hỏi.
"Không phải ngày hay tuần, mà là nhiều năm."
Điều này đặt ra câu hỏi: một "Quân đội châu Âu" có thể giải quyết cuộc khủng hoảng Ukraine ngay lập tức không?
"Tôi không thấy thuyết phục bởi ý tưởng này," ông Grand nói với BBC.
Những thách thức lớn nhất của châu Âu sẽ là "quy mô và mức độ sẵn sàng" – không chỉ là số lượng quân mà còn là sự chuẩn bị cho chiến đấu ngay lập tức – cùng với công nghệ tiên tiến như tiếp nhiên liệu trên không, máy bay không người lái và tên lửa tầm xa.
Tương lai của châu Âu sẽ ra sao?
Một hội nghị thượng đỉnh khẩn cấp đã diễn ra tại Paris để thảo luận về các bước tiếp theo của châu Âu về Ukraine và chiến lược an ninh của châu Âu
Những lỗ hổng trong năng lực quân sự của châu Âu khiến nhiều người lo ngại về khả năng Mỹ chấm dứt cam kết an ninh.
"Thật khó để hình dung châu Âu có thể tự bảo đảm an ninh mà không có Mỹ," Giáo sư Whitman nói.
Các nước châu Âu sẽ cần tăng mạnh chi tiêu quốc phòng để xây dựng một quân đội chung bền vững, theo ông Grand.
Câu hỏi đặt ra là: liệu Nga có làm phép thử đối với cam kết của Mỹ để hướng sự tập trung của nước này qua nơi khác hay không?
Giáo sư Hadfield cho biết: "Thật đáng buồn khi nói rằng mọi người đã quen với ý tưởng rằng Ukraine sẽ bị xé nát và chúng ta sẽ phải xây dựng lại đất nước, nhưng họ vẫn chưa quen với ý tưởng [Nga] sẽ tấn công Thụy Điển hoặc Ba Lan hoặc thậm chí là Anh, và đó là một loại xung đột hoàn toàn khác".
"NATO sẽ phải rất nhanh chóng xác định họ là ai nếu thiếu đi thành viên sáng lập," Giáo sư Hadfield cảnh báo.
