Theo như một cuộc tấn công của quân nổi dậy Syria đã giúp giải phóng hàng nghìn người khỏi nhà tù Sednaya, biệt danh là 'lò sát nhân', khiến có nhiều thường dân nước này mòn mỏi ngóng tin về người thân đã đổ xô tới Saydnaya - nhà tù bí mật và khét tiếng nhất đất nước kể từ khi chế độ của cựu Tổng thốngAssad sụp đổ hôm 8/12 vừa qua.
Khoảng 10.000 – 20.000 có thể bị giam giữ trong Saydnaya
Được xây dựng vào đầu thập niên 80 tại một thị trấn nhỏ cách thủ đô Damascus khoảng 30 km về phía bắc, nhà tù Saydnaya là nơi gia đình Assad giam giữ những người chống đối chế độ trong nhiều thập kỷ.
"Lò sát nhân" (theo cách gọi của một số tổ chức nhân quyền) này là nơi hàng ngàn người được cho là đã bị giam cầm, tra tấn và xử tử kể từ khi cuộc nội chiến Syria bắt đầu từ năm 2011.
Bố cục nhà tù Saydnaya được giữ kín tuyệt đối và chưa từng có hình ảnh bên trong nhà tù được công bố.
Chỉ có thể xác định chi tiết bố cục Saydnaya qua những cuộc phỏng vấn với những người từng là lính canh và tù nhân.
Tuy nhiên, thông tin từ các tổ chức nhân quyền và Bộ Ngoại giao Mỹ đã cung cấp thêm góc nhìn về Saydnaya – biểu tượng quyền năng của chế độ Assad tàn bạo và áp bức.
'Lò mổ' khổng lồ
Được khởi công xây dựng vào đầu thập niên 80, Saydnaya do lực lượng quân cảnh và tình báo quân đội Syria quản lý trong nhiều thập kỷ.
Tới năm 1987, khoảng 16 năm sau khi ông Hafez al-Assad, cha của Bashar al-Assad, nhậm chức tổng thống, Saydnaya, lúc bấy giờ có diện tích khoảng 1,4 km vuông, đón tù nhân đầu tiên.
Khi hoàn chỉnh, nhà tù này có hai khu giam giữ chính.
Tòa nhà Trắng được xây dựng chủ yếu là để giam giữ sĩ quan và binh lính bị tình nghi không trung thành với chế độ, theo một số nhóm nhân quyền.
Đó là khu phức hợp hình chữ L nằm ở phía đông nam của khu nhà rộng lớn này.
Tòa nhà Đỏ - khu nhà tù chính - là nơi giam giữ người chống chế độ, ban đầu gồm cả những thành viên bị nghi ngờ liên quan tới các nhóm Hồi giáo.
Khu này có thiết kế hình chữ Y đặc trưng, với ba hành lang chạy thẳng ra từ một khu trung tâm.
Có thể có khoảng 10.000 – 20.000 người đã bị giam giữ trong hai tòa nhà trên, theo một số nhóm nhân quyền đã trao đổi với người thân của tù nhân.
Những video lan truyền trên mạng từ hôm 8/12 – đã được BBC Verify xác thực – quay một phòng giám sát lớn trong nhà tù, với hàng loạt màn hình camera an ninh có hình ảnh trông giống như hàng chục xà lim.
Một số người gọi khu vực bên dưới Tòa nhà Trắng là "phòng hành quyết"
Một báo cáo năm 2017 của Tổ chức Ân xá Quốc tế (Amnesty International) dẫn lời những người từng làm lính gác tại Saydnaya kể rằng sau khi nội chiến Syria bắt đầu vào năm 2011, tù nhân trong Tòa nhà Trắng đã được chuyển đi để lấy chỗ giam cầm những người bị bắt vì tham gia biểu tình phản đối chế độ của Tổng thống Bashar al-Assad.
Một cựu sĩ quan nói với Tổ chức Ân xá rằng "sau năm 2011, [Saydnaya] trở thành nhà tù chính trị chính ở Syria".
Tổ chức Ân xá Quốc tế cũng dẫn lời các cựu tù nhân nói rằng những người bị giam trong Tòa nhà Đỏ thường xuyên phải chịu nhiều hình thức tra tấn, trong đó có cả đánh đập tàn nhẫn, cưỡng hiếp và từ chối cung cấp thực phẩm, thuốc men.
Những người nói chuyện với Ân xá Quốc tế gọi khu vực bên dưới Tòa nhà Trắng là "phòng hành quyết". Theo lời kể của họ, những người bị giam giữ trong Tòa nhà Đỏ sẽ bị đưa tới đây để treo cổ.
Một cựu lính gác kể rằng trước giờ ăn trưa, một danh sách những người từ Tòa nhà Đỏ sắp sửa bị hành quyết sẽ được đưa tới.
Lúc ấy, binh lính sẽ đưa những tử tù đó tới một phòng giam dưới tầng hầm - có những lúc chứa đến 100 người – và đánh đập họ.
Những tù nhân trao đổi với Ân xá Quốc tế kể rằng những người bị giam giữ trong Tòa nhà Đỏ thường "bị chuyển" từ tòa nhà đó tới chỗ của thần chết vào ban đêm – thường là thời điểm nửa đêm tới 3 giờ sáng.
Họ sẽ bị bịt mắt và dẫn xuống một cầu thang tới "phòng hành quyết" nằm ở phía đông nam của Tòa nhà Trắng. Rồi tiếp đó là tới một bục treo cổ cao khoảng 1 mét. Trước mắt họ là 10 thòng lọng, một trong đó sẽ dành cho họ.
Theo Ân xá Quốc tế, căn phòng này đã được mở rộng vào năm 2012, có thêm một bục treo cổ và 20 thòng lọng.
Sau khi chế độ sụp đổ, những video do truyền thông thân phe nổi dậy chia sẻ chiếu cảnh các chiến binh chỉ cho mọi người thấy hàng chục thòng lọng họ tìm thấy trong các căn phòng ở Saydnaya.
Theo ước tính của các tổ chức nhân quyền, từ năm 2011 tới năm 2018, hơn 30.000 người bị giam giữ đã bị hành hình hoặc chết do bị tra tấn, thiếu chăm sóc y tế hoặc chết đói.
Dựa trên lời kể của một số ít tù nhân được phóng thích, ít nhất 500 tù nhân khác đã bị hành quyết từ năm 2018 đến 2021, Hội Những Người Mất Tích và Bị Giam Giữ trong Nhà tù Saydnaya (AMDSP) thông tin vào năm 2022.
Vào năm 2017, Bộ Ngoại giao Mỹ cáo buộc chính quyền Syria có thể đã xây dựng một lò hỏa táng ở khu vực này để xử lý thi thể những tù nhân bị sát hại.
Trong những bức hình bên dưới, có thể thấy một khu nhà nhỏ nối vào Tòa nhà Trắng.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ nói rằng quan chức Syria đã cho xây dựng cơ sở hỏa táng này trong "nỗ lực che đậy việc sát hại quy mô lớn đang diễn ra trong nhà tù Saydnaya."
Các bức ảnh vệ tinh do điều tra viên Mỹ công bố cho thấy một cấu trúc xây dựng mà họ cho rằng là một tòa nhà nhỏ đã được cải tạo thành lò hỏa táng.
Quan chức Mỹ nhận định hiện tượng tuyết tan trên mái của tòa nhà này đã củng cố luận điểm của họ, và vào thời điểm đó mỗi ngày ít nhất 50 tù nhân bị treo cổ tại Saydnaya.
An ninh nghiêm ngặt xung quanh khu phức hợp
Trong suốt lịch sử Saydnaya, nhà tù này được canh gác nghiêm ngặt, với hàng loạt công sự bố trí xung quanh.
Theo báo cáo năm 2022 của AMDSP, có một đội quân 200 lính tuần tra bên ngoài nhà tù. An ninh bên trong do 250 binh sĩ thuộc lực lượng quân cảnh và tình báo của quân đội đảm trách.
Nhờ tận trung với chế độ, binh lính thuộc Lữ đoàn 21, Sư đoàn 3 được lựa chọn để bảo vệ nhà tù.
Họ nhận lệnh từ các sĩ quan người Alawite – cộng đồng thiểu số của Tổng thống Bashar al-Assad.
Từ khi chế độ Assad sụp đổ, người dân đã được cảnh báo không đổ xô đến khu vực xung quanh nhà tù.
Theo các nhóm nhân quyền, khu vực bên ngoài cơ sở này được cho là có gài rất nhiều mìn.
Một dải mìn chống tăng được gài quanh phía bên ngoài nhà tù và một dãy mìn sát thương tiếp đó được rải tại trung tâm khu vực.
Những hình ảnh do tổ chức Mũ Bảo hiểm Trắng (White Helmets) - một nhóm dân quân tự vệ Syria - công bố cho thấy xung quanh khu vực này có những bức tường cao được chằng dây thép gai.
Ngoài ra cũng có thể thấy được một số tháp canh xung quanh.
Chế độ Assad luôn phủ nhận cáo buộc do các tổ chức quốc tế đưa ra là "vô căn cứ" và "không đúng sự thật".
Theo Ân xá Quốc tế, với các gia đình nghĩ rằng người thân đang bị giam giữ tại Saydnaya, sự sụp đổ của chế độ "đem lại triển vọng rằng cuối cùng họ cũng có thể biết được số phận của người thân mất tích, trong một vài trường hợp là sau hàng thập kỷ."
