Tổng liên đoàn cho rằng cần có chính sách cho nhóm tài xế công nghệ khi gần 67% người được hỏi muốn tiếp cận chương tŕnh an sinh, hy vọng được hỗ trợ tham gia BHXH.
Góp ư với Bộ Lao động Thương binh và Xă hội về mở rộng chính sách an sinh, Tổng liên đoàn lao động Việt Nam cho rằng cần cải thiện điều kiện làm việc, phúc lợi, bảo hiểm cho các tài xế xe công nghệ, nhằm tăng diện bao phủ BHXH và hướng tới BHYT toàn dân.
Khảo sát năm 2021 của Tổng liên đoàn cùng một số đơn vị chỉ ra rằng cả nước có khoảng 200.000 lái xe (môtô, ôtô) là đối tác của Grab, chưa tính các hăng khác. Họ vận chuyển hành khách, thức ăn, hàng hóa được điều hành trên nền tảng công nghệ. Một nửa trong số đó làm việc tại Hà Nội và TP HCM.
Tài xế công nghệ chủ yếu là lao động ngoại tỉnh, tuổi 25-35, nữ chiếm 5%. Họ có xuất thân đa dạng, từ lái xe truyền thống chuyển sang, lao động tự do, sinh viên, công nhân, người buôn bán nhỏ. 25% có tŕnh độ tiểu học và trung học, 26% có tŕnh độ cao đẳng. 60% tài xế đi làm kiếm tiền nuôi từ hai người trở lên.
Thu nhập b́nh quân của tài xế môtô 318.000 đồng mỗi ngày, khoảng 7 triệu đồng mỗi tháng. Lái ôtô công nghệ thu nhập b́nh quân 564.000 đồng mỗi ngày và 12 triệu đồng mỗi tháng, đă trừ chi phí, xăng xe. Ngoài thu nhập trên, các loại thưởng, trợ cấp, hỗ trợ từ công ty cung ứng dịch vụ với mức khá thấp và không đều đặn.
Tài xế xe máy làm việc trung b́nh 9,2 giờ và lái xe ôtô khoảng 11,2 giờ mỗi ngày. Điều kiện làm việc của họ chịu ảnh hưởng thời tiết, tắc đường, tiềm ẩn tai nạn, mất, hỏng hàng, bị quấy rối t́nh dục và chịu nhiều hành vi nguy hiểm khác.
Theo công đoàn, c̣n nhiều khoảng trống lẫn rào cản nhóm này trong tiếp cận các chính sách an sinh xă hội. Chỉ 7% số người khảo sát cho biết tham gia BHXH và 81% có đóng BHYT. Nguyên nhân chính là họ không đủ tiền, không thấy nhiều lợi ích, không hiểu biết hoặc không có nhu cầu. Song gần 67% tài xế mong muốn được tiếp cận chính sách an sinh hỗ trợ trực tiếp, nhất là BHYT, BHXH, nhiều người hy vọng công ty tư vấn, hỗ trợ đóng BHXH.
Nghiên cứu của TS Huỳnh Thị Ngọc Tuyết (Oxfam) năm 2021, chỉ ra đặc điểm chung của tài xế công nghệ là chỉ có "hợp đồng đối tác" với công ty cung cấp dịch vụ công nghệ, không phải hợp đồng lao động và loại h́nh này nằm ngoài khuôn khổ điều chỉnh của Bộ luật Lao động 2019. Hiện cũng chưa có chuẩn mực nghề nghiệp và khung pháp lư rơ ràng, quy định chế độ phúc lợi xă hội cho lực lượng này.
Họ cũng không được hưởng chế độ BHYT, BHXH bắt buộc dành cho lao động có hợp đồng, không được hưởng chế độ phúc lợi xă hội nào khác. Các công ty cung ứng dịch vụ cũng không phải chịu trách nhiệm đóng BHXH cho tài xế công nghệ.
Chỉ một số tài xế làm việc toàn thời gian được đóng bảo hiểm tai nạn, nhưng điều kiện hưởng khá chặt chẽ và quyền lợi hạn hẹp. Một số công ty hỗ trợ tài chính để tài xế mua bảo hiểm tai nạn, với mức 26%, 16% song một nửa doanh nghiệp không hề hỗ trợ.
Nhiều tài xế làm việc trung b́nh 10-12 tiếng mỗi ngày nhưng không hưởng tiền làm thêm, nghỉ không lương, không có phúc lợi. Về lâu dài, cần có sự đồng thuận giữa các bên liên quan để đưa loại h́nh này về quan hệ có hợp đồng lao động thay v́ hợp đồng đối tác.
Tổng liên đoàn kiến nghị Bộ Lao động Thương binh và Xă hội cùng các bộ, ngành liên quan sớm sửa đổi quy định hiện hành, Luật Bảo hiểm xă hội, Luật Bảo hiểm y tế, đưa nhóm này vào hệ thống an sinh.
Cụ thể, các cơ quan cần sớm đánh giá thực trạng việc làm, điều kiện làm việc, quản lư nhà nước về lao động tại các doanh nghiệp đang cung cấp dịch vụ nền tảng, ứng dụng sàn giao dịch thương mại điện tử, lái xe công nghệ các hăng... để hoàn thiện chính sách an sinh nhằm bảo vệ quyền lợi của tài xế công nghệ. Đồng thời bổ sung thêm quy định khuyến khích đơn vị cung ứng dịch vụ kết nối hỗ trợ lái xe tham gia chế độ an sinh, đặc biệt đóng BHXH.
Theo ông Vũ Minh Tiến, Viện trưởng Công nhân Công đoàn, Tổng liên đoàn bước đầu kiến nghị có chính sách hỗ trợ cho tài xế công nghệ tham gia BHXH, BHYT tự nguyện. Bởi xét về điều kiện làm việc th́ nhóm này đang là lao động tự do hợp pháp, có đầy đủ điều kiện đóng BHXH và BHYT tự nguyện. Về lâu dài, đề nghị Bộ Lao động cùng các cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu, làm rơ hơn tính chất quan hệ việc làm của nhóm này để có những chính sách điều chỉnh thích hợp.
Cả nước có khoảng 50 triệu lao động trong độ tuổi, số tham gia BHXH chỉ gần 16,6 triệu (chiếm 37%), trong đó BHXH bắt buộc khoảng 15,3 triệu người và 1,3 triệu lao động đóng BHXH tự nguyện. C̣n hơn 32 triệu lao động khu vực phi chính thức chưa nằm trong hệ thống an sinh.
Mức độ bao phủ BHXH thấp trở thành thách thức kép tới an toàn thu nhập của lao động trong độ tuổi và về lâu dài khi đến tuổi nghỉ hưu. Mục tiêu của Trung ương đến năm 2030 có 60% dân số trong độ tuổi lao động tham gia BHXH, tiến tới bao phủ toàn dân.
Định hướng chính sách BHXH đến năm 2030 và dự kiến sửa đổi Luật Bảo hiểm xă hội, Bộ Lao động Thương binh và Xă hội sẽ tập trung vào các nhóm chính sách: xây dựng hệ thống BHXH đa tầng bằng cách bổ sung quy định trợ cấp hưu trí xă hội; bổ sung lao động tham gia để mở rộng diện đóng BHXH bắt buộc; sửa đổi điều kiện hưởng chế độ hưu trí theo hướng giảm dần số năm đóng tối thiểu từ 20 xuống 15, tiến tới c̣n 10 năm.
