Nghi lễ đầu năm của Yamaguchi-gumi giữa ḷng Shizuoka
Ngày 13/12, tại Shimizu-ku, thành phố Shizuoka, người dân bất ngờ chứng kiến khung cảnh vừa quen vừa lạ: xe sang xếp hàng, đàn ông vest đen, dáng vẻ lạnh như tiền nối nhau bước vào một ṭa nhà vốn là văn pḥng của băng Shimizu-Ikka. Ở bên ngoài, cảnh sát từ nhiều tỉnh được điều động, căng mắt ghi chép, chụp h́nh, kiểm tra biển số. Ở bên trong, tổ chức xă hội đen lớn nhất Nhật Bản – Lục Đại Yamaguchi-gumi – lặng lẽ tổ chức nghi thức “Koto hajime” / “Jihajime”, nghi lễ mở đầu năm mới, nơi các thủ lĩnh cấp cao gặp nhau, chúc tụng, ấn định phương hướng cho năm tới.
Tham dự buổi lễ là những nhân vật đứng đầu thế giới ngầm Nhật: ông trùm Shinobu Tsukasa (Kenichi Shinoda), Wakatō – thủ lĩnh cấp dưới Teruaki Takeuchi cùng nhiều “đàn anh” khác. Một nghi lễ mang tính nội bộ của một tổ chức tội phạm lại trở thành sự kiện được cả xă hội, truyền thông và lực lượng công quyền chú ư.
Bên trong là lễ nghi, bên ngoài là cảnh sát – hai thế giới đối nghịch
H́nh ảnh từ hiện trường cho thấy một sự đối lập kỳ lạ: bên ngoài, cảnh sát Nhật căng ḿnh lập chốt, ghi nhận danh tính từng kẻ ra vào, theo dơi mọi biển số xe; bên trong, Yamaguchi-gumi vẫn điềm nhiên thực hiện đủ đầy nghi thức chào năm mới, giống như một “tập đoàn” hợp pháp đang họp tổng kết cuối năm. Kể từ khi trụ sở chính ở Kobe bị hạn chế sử dụng v́ cuộc chiến tranh giành ảnh hưởng với Kobe Yamaguchi-gumi, băng này đă nhiều lần dời địa điểm tổ chức nghi lễ về các văn pḥng khác, từng dùng Hamamatsu, nay đến Shizuoka.
Cảm giác chung: nhà nước cố siết, nhưng tổ chức này vẫn như… chẳng hề hấn ǵ. Chúng điều chỉnh linh hoạt địa điểm, thời gian, nhưng tuyệt đối không bỏ các nghi lễ mang tính biểu tượng quyền lực. Đối với thế giới yakuza, xuất hiện đủ mặt trong ngày như vậy vừa là tuyên bố: “Chúng ta vẫn ở đây”, vừa là thông điệp nội bộ về sự trung thành và kỷ luật.
Đế chế Yamaguchi-gumi: doanh thu hàng chục tỷ, luật pháp vẫn “đuổi theo sau”
Trong nhiều năm qua, chính quyền Nhật liên tục ban hành luật chống băng nhóm, hạn chế giao dịch với yakuza, chặn nguồn tiền từ ngân hàng, cấm doanh nghiệp, nhà hàng, khách sạn làm ăn với “tổ chức phản xă hội”. Thế nhưng, Lục Đại Yamaguchi-gumi vẫn ung dung được nhắc tới như tổ chức xă hội đen lớn nhất và giàu nhất thế giới xét về doanh thu, với con số được ước tính lên tới hàng chục tỷ đô la mỗi năm.
Họ không chỉ dính đến cờ bạc, cho vay nặng lăi, mại dâm, bảo kê, mà c̣n len vào các ngành “sạch” như bất động sản, giải trí, hộp đêm, thậm chí cả giới công nghệ và giải trí người lớn. Cùng lúc đó, họ giữ một h́nh ảnh đầy mâu thuẫn: vừa tội ác, vừa “luật lệ”, vừa tàn nhẫn, vừa thỉnh thoảng làm từ thiện, cứu trợ động đất, lũ lụt. Chính v́ thế, xă hội Nhật – và cả người nước ngoài – luôn bị giằng co giữa nỗi ghê sợ và một thứ ṭ ṃ khó gọi tên.
Tranh căi: xă hội đen – kư sinh hay “trật tự song song”?
Dưới các bài viết và h́nh ảnh lan truyền trên mạng, tranh luận nổ ra từ Nhật đến châu Âu, Mỹ, Việt Nam. Có người châm biếm: “Ở Đức tụi tôi bỏ phiếu đưa luôn gangster vào chính phủ, đỡ phải ṿng vo”. Có người th́ mỉa mai cảnh sát Nhật “chỉ đứng nh́n”, cho rằng h́nh ảnh mafia rầm rộ làm lễ mà lực lượng công quyền chỉ đứng ngoài ghi chép là minh chứng cho sự bất lực.
Nhưng cũng có không ít tiếng nói bênh vực: một người từng làm ăn gần giới yakuza kể rằng, miễn là biết tôn trọng ranh giới, “ở lane của ḿnh”, th́ họ không đụng tới. Có người kể chuyện từng gặp một đàn anh yakuza đi từ Kansai sang tận Banda Aceh (Indonesia) để t́m cô nhi viện nghèo nhất, âm thầm tặng 15 triệu yen rồi cấm báo chí nhắc tên. Về sau mới lờ mờ hiểu ra đó là một đại diện khu vực của tổ chức. Câu chuyện khiến nhiều người giật ḿnh: không phải ai trông đáng sợ cũng hoàn toàn vô nhân tính – trong khi, nhiều chính phủ “đàng hoàng” lại sẵn sàng hy sinh dân nghèo để giữ thể diện.
Ở hướng khác, không ít người lên tiếng: dù đeo lớp vỏ “đạo nghĩa”, bản chất yakuza vẫn là tội phạm, dùng bạo lực và tiền bạc để kiểm soát con người, ngành nghề, địa bàn. Có người c̣n đoán ṃ rằng những ngành nhạy cảm như JAV, phố đèn đỏ… khó mà tách khỏi tầm ảnh hưởng của mafia. Từ góc độ an ninh, nếu triệt phá hoàn toàn các băng nhóm bản địa, khoảng trống quyền lực có thể bị lấp bởi tội phạm ngoại quốc c̣n khó lường hơn – điều này lại mở thêm tranh căi khác: liệu nhà nước đang “chấp nhận” một phần bóng tối để tránh một bóng tối khác?
Cái nh́n từ Việt Nam: giang hồ Nhật và… “giang hồ búa liềm”
Trong cộng đồng Việt, không thiếu lời đùa cợt: “Yakuza sang Việt Nam gặp bang búa liềm là tan xác trong ba ngày”, hay “Nhật văn minh lắm, không có tội phạm đâu – chỉ có mafia họp đông như đại hội đảng thôi”. Có người c̣n châm chọc: ở Nhật, mafia vẫn c̣n phải cúi đầu chào nhau, giữ thể diện; c̣n ở một số nơi khác, kẻ có quyền lại ngang nhiên “ăn trên đầu trên cổ” dân mà chẳng cần giấu giếm.
Một b́nh luận khác lại bi quan hơn: nếu để 20–25 năm nữa, những mạng lưới tội phạm xuyên quốc gia, trong đó có người Việt, chui sâu vào Nhật th́ diện mạo các băng nhóm có thể không c̣n “thuần Nhật” như bây giờ. Yakuza khi ấy biết đâu lại mang họ… Nghệ An, Hải Pḥng như cư dân mạng hay đùa. Nghe th́ hài hước, nhưng cũng phảng phất nỗi lo về tội phạm nhập cư, lao động chui, môi giới, ma túy, cờ bạc xuyên biên giới.
Giữa lễ nghi và bóng tối
H́nh ảnh Yamaguchi-gumi tổ chức lễ “khởi đầu năm mới” ở Shizuoka ngày 13/12 toát lên một thứ nghịch lư khó chịu: một tổ chức tội phạm c̣n giữ lễ nghi, tôn ti, truyền thống và thông điệp “nghĩa khí”, trong khi xă hội xung quanh vẫn loay hoay giữa tham nhũng, chính trị mờ ám, bất công kinh tế. Có người tán dương, có người căm ghét, có người chỉ đứng xa mà bàn tán, nhưng không ai phủ nhận một điều: Yamaguchi-gumi vẫn là một thế lực có tổ chức, có kỷ luật và có tiền khổng lồ, tồn tại song song, lầm ĺ trong ḷng một nước Nhật được ca ngợi là “văn minh bậc nhất”.
Câu hỏi c̣n bỏ ngỏ: đó là di chứng lịch sử buộc phải chấp nhận, hay là một “giao kèo ngầm” mà nhà nước và xă hội đành dung túng để đổi lấy một thứ trật tự ít xấu nhất? Và trong thời đại toàn cầu hóa, khi tội phạm xuyên quốc gia, ḍng tiền đen, di dân lao động, băng đảng online… đang cùng trộn thành một mớ hỗn độn, liệu những buổi họp kín như ở Shizuoka có chỉ là một màn nghi lễ, hay là lời nhắc rằng mặt tối của thế giới văn minh vẫn c̣n rất dài?
