Năm ngoái, nhu cầu toàn cầu đối với matcha đã đặt ra áp lực chưa từng có lên ngành trà Nhật Bản, và điều này có thể sẽ sớm lặp lại.
Những lời đồn đoán về "tình trạng thiếu hụt matcha" đã xuất hiện từ mùa thu năm ngoái, khi hai công ty trà nổi tiếng ở Kyoto là Ippodo và Marukyu Koyamaen lần đầu tiên thông báo giới hạn số lượng mua bột trà xanh. Khách du lịch và người tiêu dùng địa phương nhận thấy nhiều cửa hàng hoàn toàn hết hàng một số sản phẩm từ các công ty này và nhiều thương hiệu khác.
Những sản phẩm khan hiếm hoặc đã bán hết chủ yếu là matcha từ đợt thu hoạch đầu tiên (bột trà được làm từ đợt thu hoạch đầu tiên của lá trà Camellia sinensis - loài cây dùng để sản xuất matcha), loại trà trước đây chỉ được dùng trong các buổi trà đạo nhưng hiện nay lại được người tiêu dùng quốc tế ưa chuộng sử dụng hàng ngày.
Loại matcha này chỉ được thu hoạch một lần mỗi năm, vì vậy nguồn cung đặc biệt hạn chế. Tuy nhiên, nhu cầu vẫn đang tăng cao đối với các loại matcha khác.
Nhu cầu đối với bột matcha tăng vọt trong những năm qua.
Kametani Tea, có trụ sở tại tỉnh Nara, thu mua lá tencha từ đợt thu hoạch thứ hai, thứ ba và mùa thu (tencha là lá trà chưa xay, nguyên liệu thô để làm matcha) từ các nông dân ở miền Tây Nhật Bản, chế biến thành matcha và cung cấp bột trà xanh cho các công ty đồ uống và nhà bán buôn trong nước cũng như quốc tế. Jason Eng, người quản lý quan hệ đối tác kinh doanh tại Kametani, cho biết công ty đã tăng sản lượng khoảng 10% mỗi năm kể từ năm 2019.
"Chúng tôi phải làm thêm giờ rất nhiều, thậm chí cả cuối tuần, chỉ để theo kịp nhu cầu", ông nói.
Mùa thu hoạch trà năm 2025, dự kiến bắt đầu vào khoảng tháng 4, sẽ bổ sung nguồn cung và mang lại một chút nhẹ nhõm tạm thời, nhưng không phải là giải pháp dài hạn. Tiêu thụ matcha, đặc biệt là ở thị trường quốc tế, "đã đạt mức cao kỷ lục vào năm ngoái", theo Fumi Ueki, trưởng nhóm thương hiệu Leaf Brand thuộc công ty Ito En, công ty trà lớn nhất Nhật Bản.
Cơn sốt matcha
Mặc dù tiêu thụ trà xanh và matcha tại Nhật Bản đã giảm trong vài thập kỷ qua, nhưng phần còn lại của thế giới lại đang uống nhiều matcha hơn bao giờ hết. Theo dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản (MAFF), Nhật Bản đã sản xuất 4.176 tấn matcha vào năm 2023 - gần gấp 3 lần so với 1.471 tấn vào năm 2010. Trong vòng 5 năm qua, sản lượng matcha đã đạt đến một bước ngoặt: Hiện nay, hơn một nửa lượng matcha sản xuất tại Nhật Bản được xuất khẩu.
Nhiều chuyên gia trong ngành đồng ý rằng sự quan tâm ngày càng tăng đối với sức khỏe và lối sống lành mạnh kể từ đại dịch là một trong những yếu tố quan trọng nhất khiến matcha trở nên phổ biến. Matcha được biết đến với nhiều lợi ích sức khỏe, chẳng hạn như hàm lượng chất chống oxy hóa cao và khả năng tăng cường năng lượng mà không gây bồn chồn như cà phê.
"Chúng tôi đã thực hiện một cuộc khảo sát với du khách nước ngoài đến Nhật Bản tại các cửa hàng bách hóa của mình và nhận thấy rằng họ rất quan tâm đến lợi ích sức khỏe của matcha", Ueki nói.
Mọi người uống matcha không chỉ vì hương vị mà còn vì họ mong muốn nó có lợi cho sức khỏe. "Chúng tôi tin rằng nếu có thể quảng bá rộng rãi hơn những lợi ích này đến phần còn lại của thế giới, nhu cầu toàn cầu đối với matcha sẽ còn tăng cao hơn nữa".
Một yếu tố khác là sự bùng nổ của nội dung liên quan đến matcha trên mạng xã hội, giúp mở rộng thị trường ở những khu vực mà trước đây matcha gần như chưa từng được biết đến.
Shiori Yuen, người đứng đầu bộ phận kinh doanh quốc tế của Yamasan, một công ty trà ở Uji, tỉnh Kyoto, cho biết trong 3 năm qua, Yamasan đã nhận được nhiều đơn đặt hàng bán buôn hơn từ các khu vực mới như châu Phi và Trung Đông, trong đó Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) là một trong những nước tiêu thụ hàng đầu.
"Trên mạng xã hội địa phương và cả Instagram, mọi người bắt đầu pha chế matcha latte hoặc thậm chí matcha có hương vị với siro, vì vậy đây là một trong những lý do khiến xu hướng ở Trung Đông tiếp tục phát triển", Yuen nói.
Không đủ nông dân
Nếu thế giới muốn có thêm matcha, tại sao không tăng sản lượng để đáp ứng? Thật không may, giải pháp không đơn giản như vậy, theo The Japan Times.
Quy trình sản xuất matcha có hai giai đoạn: trồng lá tencha và xay thành bột matcha. Cả hai đều có những giới hạn không thể dễ dàng mở rộng ngay lập tức.
Ở Nhật Bản, không nhất thiết thiếu đất để trồng thêm trà, Yuen nói. Một số nhà sản xuất trà có thể mua thêm đất để trồng nhiều cây trà hơn. Tuy nhiên, cây trà cần đến 5 năm để trưởng thành, vì vậy ngay cả khi nông dân bắt đầu mở rộng diện tích trồng ngay bây giờ, nó cũng không thể giải quyết ngay vấn đề thiếu hụt.
Sau khi thu hoạch và làm khô lá trà, chúng phải được nghiền thành bột. Vì matcha có thể nhanh chóng mất đi hương vị tươi ngon sau khi xay, nên tốt nhất là bảo quản lá tencha nguyên vẹn và chỉ xay khi cần. Tuy nhiên, máy nghiền rất chậm: Mỗi máy chỉ có thể nghiền khoảng 40 gram matcha mỗi giờ - chỉ đủ cho 10-12 ly matcha latte, theo Simona Suzuki, đồng sáng lập Hiệp hội Trà Nhật Bản Toàn cầu.
"Bạn cần rất nhiều cối đá để sản xuất một lượng lớn matcha đạt chuẩn trà đạo. Và nếu nhu cầu tăng đột biến, sản xuất có thể bị quá tải, hạn chế số lượng matcha có thể được làm ra", Suzuki nói.
Nhu cầu tăng trong khi quy trình sản xuất matcha phức tạp và tình trạng thiếu nông dân đang gây áp lực lên ngành trà Nhật Bản.
Nhưng có lẽ trở ngại lớn nhất đối với sản xuất matcha là sự thiếu hụt nông dân. Dữ liệu của MAFF cho thấy số lượng nông dân trồng trà đã giảm từ hơn 53.000 người vào năm 2000 xuống chỉ còn 12.353 người vào năm 2020.
Suzuki tin rằng Nhật Bản có thể sản xuất thêm matcha, nhưng nông dân cần được hỗ trợ. "Gần đây, chúng tôi bắt đầu nghe tin chính phủ đang xem xét thay đổi chính sách cốt lõi để hỗ trợ chuyển đổi từ sản xuất trà lá rời sang sản xuất tencha", bà nói.
Trong khi đó, các nhà bán lẻ và nhà phân phối có thể bảo vệ nguồn cung bằng cách hợp tác với nhiều nhà sản xuất hơn.
Ngay cả vậy, nhu cầu đối với matcha vẫn chưa có dấu hiệu giảm nhiệt. Tại Kametani, Eng dự đoán khách hàng sẽ đặt hàng nhiều hơn 20-30% vào năm 2025 so với năm ngoái.
"Nhu cầu đang tăng vọt. Chúng tôi chưa đến mức hết sạch hàng, nhưng mùa thu này sẽ rất căng thẳng với mọi người", Eng nói.
