Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump có cách tiếp cận khác với các vấn đề quốc tế và rút khỏi vai trò lãnh đạo toàn cầu đang tạo ra những thay đổi lớn trong cục diện địa - chính trị. Asean có thể thích ứng với điều đó không và nên làm gì để duy trì vai trò của mình.
Đó là một số vấn đề được các chuyên gia thảo luận tại phiên toàn thể thứ nhất của Diễn đàn Tương lai Asean, diễn ra ngày 25/2 tại Hà Nội. Chủ đề của phiên thảo luận là “Các xu hướng tác động tới Asean và thế giới đến năm 2025”.
Các chuyên gia thảo luận về vai trò của Asean và thách thức khi Mỹ theo đuổi chính sách khác. (Ảnh: Như Ý)
Phát biểu tại phiên thảo luận, GS Simon Tay, Chủ tịch Viện Nghiên cứu quốc tế Singapore, cho biết ông đến Việt Nam lần đầu tiên cách đây 30 năm để giảng dạy. Hồi đó, hiểu biết của Việt Nam về Asean rất khác, nhưng Việt Nam hiện nay đã rất tự tin, bất chấp những thách thức toàn cầu.
Ông cho rằng tình hình ở phương Tây đang có nhiều vấn đề, nhất là cuộc xung đột ở Ukraine, nhưng Asean vẫn phát triển thịnh vượng, chứng minh niềm tin của Asean về sự cần thiết phải củng cố vai trò trung tâm của mình dựa trên luật lệ và tăng cường hợp tác thương mại.
Theo GS Simon Tay, trong bối cảnh nước Mỹ thay đổi, Asean càng phải củng cố nội khối và kết nối với những trung tâm tăng trưởng khác. Ông đánh giá cao những sáng kiến như lưới điện chung Asean, nhưng cho rằng Asean cần dành nhiều nguồn lực hơn để giải quyết vấn đề Myanmar.
Trong vai trò chủ trì phiên thảo luận, Đại sứ Dino Patti Djalal, nhà sáng lập và Chủ tịch Cộng đồng Chính sách đối ngoại Indonesia, cho rằng Mỹ là kiến trúc sư của trật tự thế giới, nhưng nay đang có những thay đổi rất lớn. Câu hỏi đặt ra là khi một nước lớn rút khỏi vai trò đó, Asean có nên bảo vệ trật tự đó không, hay chỉ nên tập trung vào khu vực của mình.
Trả lời câu hỏi này, Đại sứ Nguyễn Trung Thành, nguyên Trợ lý Bộ trưởng, nguyên Trưởng SOM Asean Việt Nam, cho rằng thế giới từng trải qua nhiều sự kiện mang tính bước ngoặt kể từ năm 1945, nhưng những diễn biến hiện nay khó có thể dẫn đến một trật tự mới khi Tổng thống Mỹ Donald Trump có cách tiếp cận khác với các vấn đề quốc tế.
Tuy nhiên, ông nhận định rằng có thể sẽ có sự trỗi dậy của chủ nghĩa khu vực. Theo cựu quan chức này, Asean có lịch sử 58 năm, vì vậy có thể tiếp tục vững bước tiến về phía trước, có thể quản lý những rủi ro và xung đột, kế thừa thành công trong quá khứ để quản lý bất đồng và tranh thủ cơ hội.
Dẫn lại phát biểu của Thủ tướng Phạm Minh Chính tại phiên khai mạc rằng Asean cần linh hoạt, Đại sứ Dino Patti Djalal đặt vấn đề, rằng nên áp dụng điều này vào thực tiễn như thế nào.
Đại sứ Nguyễn Trung Thành cho rằng hiện có những phàn nàn, tranh cãi về cơ chế đồng thuận trong Asean, nhưng cần nhớ rằng Asean chỉ có thể thành công nếu gắn kết và hợp tác được với các đối tác bên ngoài.
Ông cho rằng sự linh hoạt cần được hiểu là khi đối mặt với vấn đề, Asean phải có những quyết định nhanh chóng và táo bạo, không để người khác quyết định thay hoặc sau lưng chúng ta.
Vai trò của các đối tác
Một câu hỏi đang được đặt ra là nếu Mỹ bỏ lại vị trí lãnh đạo toàn cầu, sau khi rút khỏi Tổ chức Y tế thế giới (WHO), đình chỉ hoạt động của Cơ quan viện trợ quốc tế Mỹ (USAID)… nước nào có thể thay thế Mỹ? Có đủ nguồn lực và tham vọng, Nhật Bản có thể thay thế vị trí này hay không?
Phát biểu tại phiên thảo luận, nhà kinh tế học Tetsuya Watanabe, Chủ tịch Viện nghiên cứu Asean và Đông Á, cho rằng một trong những thách thức then chốt để Asean duy trì bền vững là cân bằng tăng trưởng kinh tế với những thách thức an ninh khác.
Ông cho rằng tình hình Asean khác với những nơi khác, thách thức ở khu vực này cũng khác các khu vực khác. Ông cho biết Nhật Bản có thể tập trung vào một số lĩnh vực cụ thể để hợp tác với Asean, như chuyển đổi năng lượng và giảm phát thải. Nhà kinh tế học Tetsuya Watanabe cho rằng Asean có thể chứng minh rằng các nền kinh tế đang lên của mình đủ sức để ứng phó với thách thức, trong khi các nước như Anh, châu Âu, Úc, Trung Quốc… đều có thể hợp tác với Asean.
Chia sẻ về tình hình phương Tây hiện nay, ông Charles Hay, Tổng Vụ trưởng Vụ châu Á – Thái Bình Dương, Vương quốc Anh, cho biết châu Âu hiện nay đang đối mặt với thách thức lớn chưa từng có, đối mặt với câu hỏi lớn về trật tự hậu thế chiến.
Tuy nhiên, theo Tổng Vụ trưởng Vụ châu Á – Thái Bình Dương, Anh lạc quan hơn, vì vẫn là một trong những nền kinh tế lớn nhất thế giới và không còn là thành viên của Liên minh châu Âu, trong khi Anh đang nỗ lực để tăng cường hợp tác với phần còn lại của thế giới. Ông cho biết, Anh giờ đã là đối tác đối thoại của Asean, đã tham gia hiệp định CPTPP, nên có nhiều cơ hội hợp tác với phần còn lại của thế giới.
Ông Ian McKay, Đặc phái viên Canada về khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, cho biết Diễn đàn Tương lai Asean là sự kiện quan trọng, không chỉ với các nước thành viên Asean mà cả các đối tác châu Âu, Canada, Úc, Mỹ và nhiều quốc gia khác. Điều này thể hiện sự công nhận rằng câu chuyện của Asean có ý nghĩa quan trọng vào thời điểm thế giới đang trải qua những biến động địa chính trị chưa từng có.
Ông cho biết quan hệ của Canada với ASEAN đã bắt đầu cách đây 48 năm, và Asean luôn đóng vai trò trung tâm trong chiến lược của Canada ở khu vực.
“Chúng tôi đã khởi động chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương cách đây 3 năm, trước khi các sự kiện địa - chính trị hiện tại diễn ra. Khi đó, Asean đã rất quan trọng, và bây giờ còn quan trọng hơn nữa. Tôi tin rằng sự gắn kết của chúng tôi trong khu vực này sẽ đóng góp đáng kể vào vị thế của Canada trên thế giới trong một bối cảnh đầy biến động và khó lường”, ông McKay nói với các phóng viên bên lề diễn đàn.
Chia sẻ với PV Tiền Phong bên lề Diễn đàn, Đại sứ Đặng Đình Quý cho biết Asean đang đối mặt với nhiều thách thức, như vấn đề Myanmar, sự kết nối, những dự án đã nói từ lâu nhưng thiếu nguồn lực mà chưa thực hiện được hoặc thực hiện chậm.
Cộng đồng Asean đã được xây dựng trong 10 năm nhưng người dân chưa nhận thấy khác biệt rõ rệt. Các nhà lãnh đạo rất trăn trở về điều này, nhiều thành viên, trong đó có Việt Nam, đã và đang rất nỗ lực song vẫn chưa đạt được vì nhiều nguyên nhân.
Về đối ngoại, có những nguyên tắc được duy trì suốt từ sau Thế chiến 2 mà các nước lớn hiện nay không tôn trọng, gây khó khăn cho các nước nhỏ và vừa như Asean. Ngoài ra còn có những thách thức về khoa học – công nghệ, trí tuệ nhân tạo…
Tuy nhiên, trong những biến động đó, Asean vẫn có thể tìm thấy cơ hội. “Trong những thách thức như vậy, Asean phải chứng tỏ được mình là một tổ chức đã trưởng thành, suốt từ năm 1967 đến giờ đã có nhiều kinh nghiệm và có đủ trình độ để ứng phó với những thay đổi đột ngột của thế giới”, ông nói.
VietBF@sưu tập
