Theo như có nhiều người vẫn chưa thể hiểu v́ sao Tổng thống Mỹ Donald Trump lại gay gắt quay lưng với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, thậm chí c̣n lặp lại những thông tin sai lệch mang tính công kích thường thấy từ Điện Kremlin, sau khi các nhà lănh đạo châu Âu đă choáng váng trước việc Mỹ đột ngột rút lại sự ủng hộ đối với Ukraine chỉ trong ṿng một tuần, khiến các giới chính trị châu Âu đang cố gắng xử lư cơn chấn động này.
Binh lính Ukraine chiến đấu gần Pokrovsk tuần này. Hoa Kỳ đă loại Kyiv khỏi các cuộc đàm phán ban đầu nhằm chấm dứt chiến tranh, và các cuộc tấn công của Trump vào Zelensky đă khiến châu Âu kinh hoàng. H́nh ảnh Diego Herrera Carcedo / Anadolu / Getty
Các nhà lănh đạo châu Âu đă choáng váng trước việc Mỹ đột ngột rút lại sự ủng hộ đối với Ukraine chỉ trong ṿng một tuần. Nhiều người vẫn chưa thể hiểu v́ sao Tổng thống Mỹ Donald Trump lại gay gắt quay lưng với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, thậm chí c̣n lặp lại những thông tin sai lệch mang tính công kích thường thấy từ Điện Kremlin.
Các nhà lănh đạo châu Âu không có mặt trong các cuộc đàm phán Nga-Mỹ tuần này. Họ không rơ khi nào Washington sẽ đề xuất một thỏa thuận ḥa b́nh với Kyiv hoặc liệu Mỹ có thực sự rút lui khỏi cuộc xung đột như đă đe dọa hay không. Quan trọng hơn, họ hoàn toàn mơ hồ về những diễn biến sắp tới.
“Cách mà mọi thứ diễn ra – cú sốc này đến hết lần này đến lần khác chỉ trong vài ngày – thực sự khiến cả châu lục bàng hoàng,” Armida van Rij, chuyên gia nghiên cứu cấp cao và là trưởng Chương tŕnh Châu Âu tại viện nghiên cứu Chatham House (London), nhận định.
Châu Âu chật vật t́m đường đi
Giới chính trị châu Âu đang cố gắng xử lư cơn chấn động này. Một hội nghị thượng đỉnh khẩn cấp tại Paris đă làm dấy lên nhiều đề xuất quyết liệt, nhằm định h́nh thực tế mới đầy bất ổn.
Tuy nhiên, các thủ đô lớn vẫn thiếu đi một chiến lược chung. Lực lượng ǵn giữ ḥa b́nh, tăng ngân sách quốc pḥng và viện trợ quân sự bổ sung đều đă được đề xuất, nhưng không theo một kế hoạch thống nhất. Cảnh tượng trong tuần này diễn ra như một bức tranh hai mảng đối lập: một bên là châu Âu đang loay hoay t́m hướng đi, c̣n bên kia là Mỹ và Nga bỗng trở nên thân thiết, sẵn sàng gạt bỏ các yêu cầu và lănh thổ của Ukraine khỏi bàn đàm phán.
Trump đă chế giễu Zelensky, khuyến khích bầu cử ở quốc gia đang bị chiến tranh tàn phá này và chỉ trích Ukraine v́ cuộc chiến mà Nga đă phát động. Người châu Âu đă phản ứng lại — nhưng việc Trump tức giận hơn nữa có nguy cơ rơi vào tay Putin. Kevin Lamarque/Reuters
Một số chuyên gia cho rằng sự xuất hiện của một nhà lănh đạo có thể giúp tháo gỡ t́nh thế này—một người có thể tập hợp châu Âu dưới một mục tiêu chung, đồng thời kết nối Kyiv với Washington. Hai ứng viên sáng giá nhất là Thủ tướng Anh Keir Starmer và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, cả hai dự kiến sẽ đến Washington vào tuần tới trong những chuyến thăm được đánh giá là có ư nghĩa vô cùng quan trọng.
Thách thức lớn: Châu Âu không thống nhất, c̣n Trump th́ khó đoán
Nhưng châu Âu vốn không nổi tiếng với sự đoàn kết về mặt quốc pḥng, và mỗi nhà lănh đạo lớn đều đang đối mặt với những thách thức chính trị hoặc kinh tế trong nước. Ngoài ra, c̣n một vấn đề hóc búa khác: Khi nào và bằng cách nào châu Âu nên phản ứng cứng rắn với Trump? Các chính phủ hiểu rằng nếu mối quan hệ với Washington rạn nứt, điều đó có thể trở thành lợi thế cho Moscow.
Và như vậy, những câu hỏi vẫn c̣n bỏ ngỏ. “Chúng ta không muốn làm tổn hại quan hệ với Mỹ,” chuyên gia quốc pḥng Anh Nicholas Drummond nói với CNN. “Nhưng phải làm ǵ khi đồng minh thân cận nhất lại đang bắt tay với kẻ thù lớn nhất của chúng ta?”
Triển khai lực lượng ǵn giữ ḥa b́nh
“Châu Âu từng dự đoán Trump sẽ ít quan tâm đến cuộc chiến bảo vệ chủ quyền của Ukraine hơn so với chính quyền Biden trước đó, nhưng họ không lường trước được sự rạn nứt đột ngột, dứt khoát và cay đắng như hiện nay.”
“Việc một tổng thống Mỹ đương nhiệm quy trách nhiệm cho chính đồng minh đang bị vây hăm trong cuộc xâm lược của kẻ thù là điều gây sốc, vấp phải sự lên án mạnh mẽ từ các nhà lănh đạo châu Âu. Cả về cảm xúc lẫn thực tiễn, châu Âu đang rúng động.”
Tuy nhiên, lẽ ra châu Âu không nên bất ngờ. Trong nhiều tháng qua, Trump và những người thân cận đă né tránh đưa ra lập trường rơ ràng, đồng thời liên tục suy đoán về thời điểm bắt đầu và khả năng kết thúc của cuộc chiến tại Ukraine. Họ cũng thể hiện thái độ thờ ơ đối với chủ quyền của Kyiv, cho thấy một sự thay đổi chính sách đột ngột là điều không thể tránh khỏi.
Ngay từ khi Trump giành chiến thắng trong cuộc bầu cử, theo van Rij, “các lănh đạo chính phủ châu Âu lẽ ra nên ngồi lại cùng nhau để vạch ra kế hoạch của riêng ḿnh. Nhưng điều đó đă không thực sự diễn ra.” Thay vào đó, họ chờ đợi đến tận bây giờ mới hành động một cách khẩn trương.
Có hai viễn cảnh phía trước: một là với một thỏa thuận ḥa b́nh, hai là không có thỏa thuận nào cả. Nhưng dù thế nào, châu Âu cũng có khả năng phải đứng ra dẫn dắt, bởi chính quyền Trump đă làm rơ rằng ưu tiên của họ nằm ở khu vực Ấn Độ – Thái B́nh Dương và vấn đề biên giới nội địa.
Thủ tướng Anh Keir Starmer là người đầu tiên có động thái đáng kể nhằm tập hợp các chính phủ châu Âu quanh một mục tiêu chung. Tuần này, ông tuyên bố một sự thay đổi lớn trong chính sách: Anh sẵn sàng triển khai binh lính trên thực địa để duy tŕ ḥa b́nh tại Ukraine nếu có một thỏa thuận được kư kết.
Các quan chức phương Tây cho biết hôm thứ Tư rằng lực lượng này có thể gồm chưa đến 30.000 quân, với nhiệm vụ chính là “trấn an,” bảo vệ cơ sở hạ tầng quan trọng của Ukraine và củng cố niềm tin vào chính quyền Kyiv.
Theo các quan chức, sáng kiến này đang được Anh và Pháp dẫn dắt. Paris từng đề xuất triển khai binh lính từ năm ngoái nhưng đă bị châu Âu bác bỏ. Tuy nhiên, Starmer khẳng định rằng vai tṛ “hậu thuẫn” từ Mỹ là yếu tố then chốt. Các quan chức cho biết sự hỗ trợ này nhiều khả năng sẽ tập trung vào sức mạnh không quân, được kiểm soát từ một quốc gia NATO như Ba Lan hoặc Romania.
Lănh đạo Anh Keir Starmer đă nói rằng ông sẵn sàng đưa quân vào Ukraine để giúp duy tŕ ḥa b́nh đă thỏa thuận giữa Kyiv và Moscow. Nhưng quân đội của ông đang thu hẹp sau hai cuộc chiến tranh kéo dài ở Iraq và Afghanistan. Drummond cho biết “Không có sáng kiến đáng kể nào để hiện đại hóa quân đội kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc”.
H́nh ảnh Dimitar Dilkoff / AFP / Getty
Starmer và Macron dự kiến sẽ tŕnh bày các kế hoạch đó với Trump tại Washington vào tuần tới.
Tuy nhiên, vẫn c̣n nhiều câu hỏi chưa có lời giải đáp – chẳng hạn, nếu binh sĩ NATO bị Nga tấn công trên lănh thổ Ukraine, vốn không thuộc NATO, th́ phản ứng sẽ ở mức độ nào?
“Ngoài ra, Starmer – người đang điều hành một quân đội Anh suy yếu với quy mô ngày càng thu hẹp kể từ các cuộc chiến ở Iraq và Afghanistan – cũng cần sự đồng thuận từ châu Âu. Drummond nhận định: ‘Quân đội Anh đang chịu ảnh hưởng tích lũy của 40 năm suy giảm.'”
“Với t́nh trạng hiện tại, quân đội chúng ta sẽ gặp rất nhiều khó khăn,” một nghị sĩ thuộc đảng Lao động cầm quyền thừa nhận. Người này đă thúc giục chính phủ tăng chi tiêu quốc pḥng vượt mức kế hoạch hiện tại là 2,3% GDP, dự kiến nâng lên 2,5% trong những năm tới. “Theo tôi, chúng ta vẫn có thể ứng phó, nhưng quân đội đang rất cần được đầu tư để đáp ứng yêu cầu của chiến trường hiện đại,” nghị sĩ này nói với CNN.
