Hoạt động của USAID gần như tê liệt khi cơ quan này bị ban hiệu suất của tỷ phú Elon Musk nhắm đến để điều chỉnh trong tuần qua.
Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) đêm 4/2 ra thông báo nội bộ cho biết toàn bộ nhân sự được "tuyển dụng trực tiếp", chủ yếu là các viên chức Dịch vụ Nước ngoài và dịch vụ dân sự, sẽ được cho nghỉ phép có lương từ đêm 7/2, ngoại trừ những người "thực hiện các nhiệm vụ trọng yếu, lãnh đạo chủ chốt và các chương trình đặc biệt".
USAID cho hay họ đang chuẩn bị kế hoạch triệu hồi toàn bộ nhân viên ở nước ngoài trong vòng 30 ngày, trừ một số ngoại lệ với lý do y tế hoặc các vấn đề khác.
Trước đó, cơ quan này cũng đã chấm dứt hợp đồng với các nhà thầu, vốn chiếm khoảng một nửa nhân sự của USAID. Với bước đi tiếp theo, gần như toàn bộ nhân viên USAID đều bị sa thải, buộc nghỉ phép có lương hoặc không lương, theo một quan chức giấu tên của tổ chức này.
Chiến dịch cải tổ, thậm chí là xóa bỏ, USAID được khởi động một tuần trước bởi Elon Musk, lãnh đạo Ban Hiệu suất Chính phủ (DOGE), đơn vị tư vấn cho Tổng thống Donald Trump về tinh giản bộ máy chính phủ liên bang Mỹ.
Ngay sau khi Musk tuyên bố USAID "phải chết" và điều các giám sát viên DOGE tới kiểm tra trụ sở USAID ở Washington, khoảng 600 nhân viên tổ chức này cho biết họ không thể truy cập hệ thống máy tính cơ quan. Website USAID cũng ngoại tuyến từ chiều 1/2 mà không có thông báo giải thích.
Một ngày sau, USAID gửi email cho các nhân viên, cảnh báo họ không đến trụ sở cơ quan ở Washington làm việc, khi tổ chức này đứng trước nguy cơ bị đóng cửa. Loạt diễn biến cho thấy mọi hoạt động tại USAID gần như tê liệt chỉ trong vòng chưa đầy một tuần DOGE bắt đầu đánh giá cơ quan này.
"Tốc độ chóng mặt của quá trình đã khiến USAID điêu đứng", một quan chức USAID mô tả.
Tỷ phú Elon Musk tại lễ nhậm chức của Tổng thống Mỹ Donald Trump ở Đồi Capitol ngày 20/1. Ảnh: Reuters
USAID là cơ quan độc lập, được thành lập năm 1961 theo đạo luật của quốc hội Mỹ và có ngân sách gần 43 tỷ USD, tập trung vào hoạt động cứu trợ nhân đạo và hỗ trợ phát triển trên toàn thế giới. Cơ quan là mục tiêu hàng đầu mà DOGE, do ông Musk lãnh đạo với nhiệm vụ cắt giảm nhân sự và tinh gọn những bộ phận gây lãng phí trong chính phủ, đang nhắm đến.
DOGE bắt đầu can thiệp vào hoạt động của USAID từ ngày 27/1, khi 4 thành viên ban hiệu suất đến trụ sở cơ quan ở tòa nhà Ronald Reagan tại Washington, tham gia các cuộc họp để tìm hiểu cụ thể về tổ chức, nhà thầu và những chương trình của USAID.
Giám đốc lao động Nick Gottlieb của USAID ngày 30/1 viết email thông báo DOGE tìm cách sa thải một số nhân viên cơ quan này nhưng ông từ chối thực hiện. Gottlieb thêm rằng ngay trước khi gửi email, ông đã nhận thông báo phải tạm nghỉ.
Căng thẳng giữa DOGE và USAID dần gia tăng. Tối 31/1, một nhóm tự nhận là nhân viên Bộ Ngoại giao Mỹ và đại diện DOGE đến trụ sở USAID, yêu cầu được lập tức vào mọi văn phòng bên trong.
"Họ mặc chỉnh tề như những người đi phỏng vấn xin việc", một nguồn tin nói. Lực lượng an ninh USAID ban đầu ngăn cản rồi chấp thuận hợp tác, sau khi nhóm cảnh báo sẽ gọi Cảnh sát Tư pháp Mỹ can thiệp.
Nhóm DOGE được cho là đã tiếp cận nhiều hệ thống nội bộ của USAID, bao gồm website và các cơ sở dữ liệu quan trọng. Trong số này có hệ thống lưu trữ thông tin về những chương trình USAID đã triển khai và hệ thống Phoenix chuyên theo dõi ngân sách, xử lý giao dịch tài chính của cơ quan.
Phoenix dừng hoạt động trong cuối tuần, các nguồn tin nói, khiến các nhà thầu của USAID lo ngại họ không được thanh toán.
Matt Hopson, người được ông Trump đề cử làm chánh văn phòng USAID, thông báo từ chức ngày 31/1. Giám đốc an ninh USAID John Voorhees và cấp phó đã bị cho tạm nghỉ sau khi đối đầu với các thành viên DOGE.
Website của USAID dừng hoạt động từ chiều 1/2, hiển thị "không tìm thấy địa chỉ IP máy chủ". Giám đốc thông tin USAID gửi email nội bộ thông báo website "không khả dụng" và họ không biết khi nào sẽ khôi phục.
Các nguồn tin ngày 2/2 nói tổng số nhân viên USAID cấp cao bị cho tạm nghỉ lên đến gần 100 người. Bên trong tòa nhà Ronald Reagan, các áp phích, cờ có biểu tượng USAID được gỡ xuống và xếp ngoài hành lang.
"USAID là tổ chức tội phạm", ông Musk viết trên X. "Đã đến lúc khai tử cơ quan này".
Tổng thống Trump cùng ngày nói USAID "đã được lãnh đạo bởi những kẻ điên cuồng cực đoan" và nhấn mạnh giới chức Mỹ đang xem xét tương lai của họ. Ông Trump cũng thể hiện ủng hộ Musk, nói rằng lãnh đạo DOGE "đang làm tốt công việc của mình".
"Chúng tôi không phải tội phạm. Các thượng nghị sĩ Cộng hòa như Graham và Risch, những người từng ủng hộ công việc của cơ quan, đang ở đâu?", một quan chức USAID đặt câu hỏi. "Đúng, USAID cần cải tổ như những cơ quan khác, nhưng chúng tôi đã mong chờ mọi chuyện diễn ra một cách thận trọng và quốc hội cũng tham gia".
Ngày 3/2, Ngoại trưởng Marco Rubio thông báo ông là quyền Giám đốc USAID và nhiều chức năng nhiệm vụ của USAID sẽ được duy trì. Tuy nhiên, các nhân viên USAID nhận email thông báo trụ sở cơ quan vẫn đóng cửa trong ngày 4/2.
Ngoại trưởng Rubio sau đó thông báo với quốc hội về kế hoạch rà soát, có thể là tái cấu trúc hoặc xóa bỏ USAID, như một phần trong nỗ lực đưa các cơ quan thực thi chính sách đối ngoại theo đường lối "Nước Mỹ trên hết" của Tổng thống Trump.
Ông Rubio trước đây bày tỏ sự ủng hộ với hoạt động viện trợ cho nước ngoài, nhưng trong tuần qua đã kịch liệt chỉ trích USAID, cho rằng cơ quan này "chống lại lợi ích của Mỹ" và cáo buộc họ không thực hiện chỉ thị đóng băng mọi khoản viện trợ nước ngoài trong 90 ngày của Tổng thống Trump.
Hôm 5/2, Ngoại trưởng Rubio nhấn mạnh cuộc cải tổ USAID "không phải là cách chúng tôi muốn làm từ đầu, nhưng giờ là cách chúng tôi phải làm".
"Chúng tôi đã không nhận được sự hợp tác từ USAID, trái lại là thái độ bất tuân", Rubio nói. Ông cho hay muốn cải cách USAID một cách "trật tự hơn", nhưng đã vấp phải sự chống đối từ cơ quan này, buộc chính quyền Trump phải rà soát mọi chi nhánh USAID trên khắp thế giới để tìm hiểu những chương trình họ đang vận hành, nhằm xác định chúng có mang lại lợi ích quốc gia cho Mỹ hay không.
Các quan chức USAID bác bỏ cáo buộc trên, cho hay những ứng viên được ông Trump bổ nhiệm đã gạt họ sang một bên mà hầu như không thông báo hay hướng dẫn gì. Một số thành viên USAID cho biết họ bị cho nghỉ phép mà không có bất cứ lời giải thích nào, cũng không có bất đồng nào với nhóm của ông Trump.
"Tôi đã liên hệ với phòng nhân sự để họ có thể giải thích cái quái gì đang xảy ra", một quan chức USAID nói. "Phòng nhân sự trả lời rằng phần lớn nhân viên đã bị cho nghỉ phép và họ cũng không có thêm thông tin nào".
Giới chuyên gia cảnh báo những thay đổi chớp nhoáng ở USAID có thể làm gián đoạn các chương trình viện trợ quốc tế và ảnh hưởng chính sách đối ngoại của Mỹ. Một số quan chức còn đặt câu hỏi về nguy cơ an ninh quốc gia nếu nhân viên DOGE không được cấp phép để tiếp cận thông tin mật.
Phe Dân chủ tại quốc hội cho rằng loạt động thái của chính quyền ông Trump đã vi phạm đạo luật thiết lập và tài trợ USAID. Các thượng nghị sĩ Dân chủ đang cân nhắc biện pháp ứng phó, bao gồm cả động thái pháp lý.
"Chúng ta không có cái gọi là nhánh quyền lực thứ tư Elon Musk", hạ nghị sĩ Dân chủ Jamie Raskin phát biểu bên ngoài trụ sở USAID ngày 3/2. Hai thượng nghị sĩ Brian Schatz và Chris Van Hollen nói họ sẽ chặn phê chuẩn các vị trí đề cử tại Bộ Ngoại giao đến khi "hành động phi pháp" ở USAID được đảo ngược.
"Chúng ta đang mất dần pháp quyền", Eric Rubin, cựu quan chức ngoại giao Mỹ, bình luận với NPR. "Musk và DOGE đang cố tình tạo ra hàng trăm vụ kiện tiềm ẩn, có thể mất hàng tháng, thậm chí hàng năm để giải quyết. Nhưng ai biết được họ sẽ gây ra tổn thất gì trước lúc đó".
VietBF@sưu tập
