(Ảnh minh họa: Edoardo Ceriani/Unsplash)
Tổng Thống đắc cử Donald Trump từng nhiều lần cam kết sẽ tìm cách chấm dứt chiến tranh giữa Nga-Ukraine. Hồi tháng 7/24, ông tuyên bố sẽ cho giải quyết cuộc chiến chỉ trong một ngày, ngay cả trước khi ông lên nhậm chức vào ngày 20/1/2025.
Hiện nay các cố vấn an ninh quốc phòng trong nhóm tiếp quản quyền lực của ông Trump đang phối hợp với chính phủ của ông Joe Biden, vị Tổng thống sắp mãn nhiệm, để cân nhắc nhiều lời đề nghị cho việc đưa hai bên vào một cuộc đàm phán tìm hòa bình. Tương lai Ukraine sẽ ra sao, theo những lời đề nghị này?
Kế hoạch hòa bình của Đặc phái viên Keith Kellogg
Với quyết tâm cho chấm dứt chiến tranh càng sớm càng tốt, ông Donald Trump vừa bổ nhiệm vị Tướng hồi hưu Keith Kellogg làm đặc phái viên tại Nga và Ukraine, một hành động được cho là sẽ đem lại giải pháp mới cho vấn đề chiến tranh ở Ukraine.
Tướng Keith Kellogg, 80 tuổi, vốn là cựu sĩ quan thuộc Sư Đoàn Nhảy Dù 101st
Screaming Eagles trong chiến tranh Việt Nam, cựu chỉ huy các chiến dịch đặc biệt thuộc Bộ Tư Lệnh Âu Châu (
SOCEUR) trong chiến tranh ở Iraq lần thứ nhất. Ông này đã về hưu hồi năm 2003 với quân hàm Trung tướng. Gần đây, ông từng đảm nhận vai cố vấn an ninh quốc gia cho Phó Tổng thống Mike Pence, rồi làm Chánh văn phòng Hội Đồng An Ninh Quốc Gia, quyền cố vấn an ninh quốc gia cho cựu Tổng thống Trump trong nhiệm kỳ đầu của ông từ 2017 đến 2021 thay cho Tướng Michael Flynn.
"Tôi rất vui mừng cho bổ nhiệm Tướng Keith Kellogg làm Phụ tá Tổng Thống và Đặc phái viên về Ukraine và Nga… Cùng nhau, chúng tôi sẽ bảo đảm HÒA BÌNH QUA SỨC MẠNH, và làm cho nước Mỹ, và thế giới, AN TOÀN TRỞ LẠI", ông Trump đã viết trên mạng xã hội
Truth Social hôm thứ Tư, 27 tháng Mười Một vừa qua.
Hồi tháng Tư, ông Kellogg đã trình bày cho ông Trump, lúc đó là ứng cử viên có triển vọng đại diện cho đảng Cộng Hòa, một kế hoạch nhằm chấm dứt chiến tranh giữa Nga-Ukraine do Kellogg soạn thảo cùng với ông Fred Fleitz, cựu chuyên gia phân tích của CIA và cũng là cố vấn của ông Trump trong nhiệm kỳ đầu. Nội dung chính của kế hoạch là sử dụng vũ khí Mỹ làm đòn bẩy thương lượng: ngừng cung cấp vũ khí cho Kiev nếu Ukraine từ chối đàm phán, ngược lại sẽ gia tăng viện trợ vũ khí cho Ukraine nếu Nga từ chối.
"Chúng tôi sẽ bảo cho Ukraine, 'Các bạn phải ngồi vào bàn đàm phán, nếu không, viện trợ của Mỹ sẽ được chấm dứt'. Và chúng tôi cũng bảo Putin, 'Ông phải ngồi vào bàn, nếu không, chúng tôi sẽ cho Ukraine mọi thứ mà họ cần để tiêu diệt ông trên mặt trận'", Tướng Kellogg từng nói như vậy với hãng tin Reuters vào lúc tháng Sáu.
Một nội dung quan trọng của kế hoạch Kellogg-Fleitz là phê phán chính sách của chính phủ ông Biden có hàm chứa sự thù địch với Nga,
"biến nước Nga thành một kẻ thù của Mỹ và đẩy Nga vào vòng tay của TQ, dẫn đến sự phát triển của một trục quân sự Nga-TQ-Iran-Bắc Hàn". Và cũng như ông JD Vance, phó Tổng thống đắc cử, ông Kellogg cho rằng viện trợ cho Ukraine đang làm cạn kiệt nguồn lực mà Washington cần có để đối phó với mối đe dọa an ninh từ TQ. Dù vậy, Tướng Kellogg không tán thành quan điểm của ông Vance, khi ông này xem việc chấm dứt nguồn viện trợ quân sự cho Ukraine là điều kiện tiên quyết để cho chấm dứt cuộc chiến.
Hiện chưa có chi tiết nào về kế hoạch mới của ông Kellogg nhằm làm chấm dứt chiến tranh mà Dân biểu Mike Waltz (CH-Florida), cố vấn an ninh quốc gia của Trump, đang xem xét nhưng theo nhiều nguồn tin am hiểu cho biết, ông Trump sẽ thúc đẩy một cuộc ngừng bắn sớm, đóng băng cuộc chiến trong tình thế hiện nay, trong lúc hai bên sẽ tiến hành thương lượng. Washington cũng có thể thúc đẩy các quốc gia đồng minh Âu Châu trong NATO gia tăng chia sẻ gánh nặng để hỗ trợ cho Ukraine.
Ukraine nói gì?
Về phía Ukraine, Tổng thống Volodymyr Zelensky, có nói ông sẽ làm mọi việc để kết thúc chiến tranh vào năm tới thông qua con đường ngoại giao, kể cả việc đàm phán với Nga. Nhưng ông Zelensky không chấp nhận có sự ngừng bắn nếu không được bảo đảm về mặt an ninh cho Ukraine.
Sau khi điện đàm với ông Trump sau cuộc bầu cử vừa qua, ông Zelensky nói với báo chí tại Budapest:
"Ông ấy muốn chiến tranh phải kết thúc. Tất cả chúng ta đều muốn chấm dứt cuộc chiến này, nhưng đó phải là một kết thúc công bằng… Nếu kết thúc nhanh quá, đó sẽ là một sự tổn thất lớn cho Ukraine".
Cho đến nay, Ukraine vẫn kiên trì với lập trường chỉ chấp nhận ngừng bắn nếu sự toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine được tôn trọng (nghĩa là Nga phải hoàn trả những vùng lãnh thổ đã chiếm được trái phép) và sự an ninh của Ukraine trong tương lai được bảo đảm (nghĩa là Ukraine phải được phép gia nhập vào NATO). Tuy vậy, Tướng Kellogg và nhiều chuyên gia phân tích quân sự đều đồng ý rằng, nếu Kiev vẫn cương quyết đòi lại các vùng lãnh thổ đang bị Nga chiếm đóng thì hai bên sẽ lâm vào một cuộc chiến tranh tiêu hao,
"có thể giết hết một thế hệ thanh niên Ukraine".
Ông Kellogg cho rằng, Ukraine không cần phải nhượng đất cho Nga một cách chính thức nhưng phải thừa nhận Kiev không có khả năng giành lại quyền kiểm soát hiệu quả toàn bộ lãnh thổ. Điều đó ngụ ý, Ukraine phải tạm thời giao cho Nga quyền kiểm soát bán đảo Crimea và một phần thuộc 4 tỉnh vùng Donbass mà Nga đã cho sáp nhập. Các vùng đất này tuy là lãnh thổ của Nga, nhưng là vùng tự trị dưới sự kiểm soát của quốc tế, hoặc là vùng phi quân sự đóng vai trò vùng đệm giữa hai nước sẽ do các cuộc đàm phán tương lai quyết định ra. Tuy vậy, trong kế hoạch đệ trình cho ông Trump hồi tháng Tư, ông Kellogg thừa nhận Ukraine sẽ khó chấp nhận một thỏa thuận hòa bình mà không giao trả lại cho Ukraine những vùng đất đã bị mất, ít nhất vào lúc này, và không buộc Nga phải chịu trách nhiệm về sự tàn phá mà họ gây ra cho đất nước Ukraine.
Triển vọng gia nhập vào NATO của Ukraine cũng là một vấn đề gây ra nhiều sự tranh cãi. Ukraine cho rằng tư cách thành viên chính thức của NATO là sự bảo đảm quan trọng để cho Ukraine không bị Nga ngang ngược xua quân xâm lược một lần nữa trong tương lai xa gần.
Nhưng theo kế hoạch của Tướng Kellogg, NATO phải dẫn dụ Nga ngồi vào bàn đàm phán hòa bình bằng cách hứa với Nga rằng, việc kết nạp Ukraine vào NATO sẽ được cho đình hoãn, có thể đến 20 năm sau, hoặc sẽ hủy bỏ vĩnh viễn. Ông Vladimir Putin, Tổng thống Nga, nhiều lần nói rằng việc NATO được mở rộng về phía Đông, kết nạp các nước thành viên khối Liên Xô cũ, là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia của Nga và là một trong những nguyên nhân khiến cho Moscow phải động binh xâm lược Ukraine hồi tháng 2/2022.
Về nguyên tắc, NATO sẽ không kết nạp thành viên mới là quốc gia đang có chiến tranh nên việc Ukraine gia nhập vào NATO chỉ có thể được xem xét sau khi hai bên Nga và Ukraine đồng ý cho đình chiến. Trong thời gian mà Ukraine chưa phải là thành viên NATO nhưng vẫn đối mặt với nguy cơ xâm lược của Nga, kế hoạch của ông Kellogg cho rằng,
"một nền hòa bình lâu dài ở Ukraine đòi hỏi các biện pháp bảo đảm an ninh bổ sung, bao gồm việc cho vũ trang đến tận răng cho người dân Ukraine", có nghĩa là Hoa Kỳ và Âu châu phải gia tăng nguồn viện trợ vũ khí, huấn luyện cho quân đội Ukraine.
Mục đích mà ông Kellogg nhắm đến là một quân đội Ukraine hội đủ sức mạnh, nắm trong tay những loại vũ khí tối tân nhất từ Hoa Kỳ và Âu châu, đủ để tự bảo vệ một cách hiệu quả nếu Nga dám trở mặt xua quân xâm lược Ukraine một lần nữa. Đáng tiếc là đề nghị gia tăng nguồn viện trợ của Mỹ cho Ukraine lại trái ngược với quan điểm của các ông Trump-Vance, muốn giảm sự can dự vào Ukraine để xoay trục sang Thái Bình Dương nhằm ứng phó với TQ.
Chạy đua giành lợi thế trước đàm phán
Khi được đài
NBC News hỏi rằng, liệu ông có phê chuẩn kế hoạch của Tướng Kellogg hay không, ông Trump có nói:
"Tôi là người duy nhất có thể cho ngừng cuộc chiến. Lẽ ra nó đã không nên bắt đầu". Tại Đại hộit oàn quốc Đảng Cộng Hòa (RNC) hồi tháng Bảy, ông Trump cũng cho biết:
"Chúng ta phải bảo đảm các đồng minh cùng chia sẻ gánh nặng nhằm bảo vệ cho hoà bình thế giới. Các quốc gia không thể tự do lạm dụng sự hào phóng của người dân đóng thuế Mỹ". Ông Trump không trực tiếp bình luận về kế hoạch của Tướng Kellogg nhưng việc cho bổ nhiệm ông Kellogg làm đặc phái viên về Ukraine và Nga cho thấy ông Trump dường như tán thành giải pháp cho đóng băng cuộc chiến tại tình hình hiện nay, cho đình hoãn lại việc Ukraine gia nhập vào NATO và buộc các đồng minh Âu Châu phải chia sẻ nhiều hơn trong gánh nặng trợ giúp cho Ukraine.
Chính phủ sắp mãn nhiệm của ông Joe Biden dường như thừa nhận về kế hoạch đó và thấy trước triển vọng cho Ukraine có thể bị lâm vào thế yếu trên bàn đàm phán. Do vậy, Tổng thống Joe Biden gần đây chẳng những cấp tốc cung cấp nguồn viện trợ vũ khí, trang bị cho Ukraine trong phạm vi quyền hạn của mình, cho phép Ukraine sử dụng hỏa tiễn ATACMS tấn công các mục tiêu quân sự nằm sâu trong đất Nga và cung cấp loại mìn sát thương cá nhân để giúp Ukraine ngăn chặn bước tiến của bộ binh Nga trên chiến trường.
Về phía Nga, Tổng thống Vladimir Putin cũng cảm nhận được cơ hội sắp đến nên gia tăng nỗ lực cho tấn công nhằm lấy lại một phần thuộc tỉnh Kursk đang bị mất vào tay quân đội Ukraine, đồng thời cho nới rộng càng nhiều càng tốt các vùng lãnh thổ mà Nga đã chiếm được trước khi một cuộc đàm phán hòa bình với Ukraine có thể sẽ bắt đầu qua trung gian dàn xếp của chính phủ ông Trump. Nga đã không ngần ngại cho sử dụng hỏa tiễn đạn đạo tầm trung đang còn thử nghiệm Orechnik để tiến hành phá hủy cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine và đe dọa sẽ tấn công các quốc gia viện trợ cho Ukraine nhằm giành lợi thế trước khi ngồi vào bàn đàm phán.
Hãy còn quá sớm để biết chính xác về các chi tiết trong kế hoạch của chính phủ ông Trump chấm dứt chiến tranh cũng như mức hiệu quả của nó, nhưng xem ra Ukraine khó mà tránh được giải pháp
"đổi đất lấy hòa bình" sau 3 năm gánh lấy nhiều sự chết chóc tang thương mà không hi vọng sẽ đánh bại được quân Nga trên chiến trường.
