Chỉ với chênh lệch một phiếu (215 phiếu thuận 214 phiếu chống), Hạ Viện Hoa Kỳ đã thông qua một dự luật ngân sách và thuế được ông Donald Trump, tổng thống Mỹ, gọi một cách hoa mỹ là “Dự Luật Lớn và Đẹp” (Big Beautiful Bill – BBB) nhưng các nhà lập pháp thận trọng lại cho rằng đây là một “quả bom nợ” đè nặng lên các thế hệ người Mỹ tương lai.
Hiện dự luật BBB đang được trình lên Thượng Viện và Thượng Viện sẽ phải cân nhắc thay đổi một số điều khoản trước khi trình tổng thống ký ban hành thành luật trước ngày lễ Độc Lập năm nay. Nếu được ban hành, đạo luật “Lớn và Đẹp” này sẽ làm thay đổi không chỉ cuộc sống của nhiều người dân mà cả đường hướng của nền kinh tế Mỹ.
Ai được giảm thuế?
Dự luật BBB đáp ứng hai ưu tiên chính của Tổng Thống Trump là giảm thuế, tăng chi tiêu quốc phòng – trị an, và để có tiền chi cho hai ưu tiên này, chính phủ sẽ phải cắt giảm ngân sách của nhiều chương trình phúc lợi, gây tranh cãi nhiều nhất là cắt giảm bảo hiểm y tế cho người nghèo (Medicaid) và phụ cấp thực phẩm (SNAP).
Nội dung chính đầu tiên của dự luật BBB là kéo dài vô hạn một đạo luật giảm thuế đã được Tổng Thống Trump ban hành năm 2017 trong nhiệm kỳ đầu của ông và sẽ hết hiệu lực vào cuối năm nay. Cần nói ngay rằng, đạo luật Tax Cuts And Jobs Act (TCJA) năm 2017 giảm thuế thu nhập cho tất cả người nộp thuế Mỹ, ai cũng được hưởng lợi, chứ không chỉ giảm thuế cho người giàu. Tuy nhiên, do người giàu thu nhập cao hơn thì chịu mức thuế cao hơn cho nên được giảm thuế nhiều hơn.
Tính toán của Budget Lab thuộc đại học University of Pennsylvania được Văn Phòng Ngân Sách Quốc Hội (CBO) tán thành cho thấy, với luật BBB thì 20% dân số giàu nhất được giảm thuế nhiều nhất, giảm từ $6,100 đến $44,400, riêng nhóm tỷ phú chiếm 0.1% dân số được giảm thuế tới $389,3000 mỗi người; 40% dân số tiếp theo là thành phần trung lưu chỉ được giảm từ $845 đến $3,200; 40% dân số còn lại, thuộc diện nghèo thì được giảm thuế không đáng kể.
Người nghèo có mức thu nhập dưới $51,000 mỗi năm, nhất là những gia đình đang được hưởng trợ cấp về y tế và thực phẩm, thì chẳng những không được lợi mà còn bị “thâm thủng” thêm từ $705 đến $1,000 mỗi năm. Tax Policy Center, một tổ chức nghiên cứu chính sách thuế phi đảng phái, cho rằng cứ tám trong 10 gia đình Mỹ sẽ được giảm thuế năm 2026 theo dự luật BBB, nhưng 60% số tiền thuế được giảm sẽ rơi vào túi của 20% các gia đình giàu nhất.
Một khoản giảm thuế quan trọng khác là dự luật BBB nâng mức thu nhập không tính thuế, tiếng Mỹ gọi là tax deduction – tức là số tiền được khấu trừ vào thu nhập trước khi nộp thuế. Theo luật hiện hành, khoản khấu trừ tiêu chuẩn (standard deduction) là $15,000 cho một cá nhân, $22,500 cho người khai thuế là chủ gia đình và $30,000 cho một cặp vợ chồng khai thuế chung. Dự luật BBB nâng các con số này lên thêm $1,000; tức là khấu trừ $32,000 cho một cặp vợ chồng và $16,000 cho một cá nhân. Các cụ hưu trí, người trên 65 tuổi mà vẫn có thu nhập chịu thuế sẽ được khấu trừ thêm từ $1,600 đến $3,200 so với mức khấu trừ tiêu chuẩn.
Ngoài ra, dự luật BBB còn nhiều mục giảm thuế nhỏ khác như nâng mức trần khoản thu nhập không tính thuế địa phương và tiểu bang, gọi tắt là SALT, từ $10,000 lên $40,000 mỗi năm; không tính thuế tiền tip, tiền làm thêm giờ và tiền phụ cấp nuôi con (child credit). Người có con nhỏ được khấu trừ 2,500 mỗi đứa con thay vì $2,000 hiện nay, áp dụng cho đến năm 2028.
Dự luật BBB dài tới 1,116 trang giấy, rất chi ly, chúng tôi chỉ tóm tắt vài điểm chính để tham khảo, độc giả và doanh giới nên hỏi ý kiến các luật sư về thuế trước khi khai thuế.
Tăng thâm hụt, tăng vay nợ
Giảm thuế đương nhiên sẽ làm giảm số tiền thu vào kho bạc và chính phủ phải vay nợ để bù đắp. Theo CBO, tiếp tục giảm thuế theo luật TCJA 2017 trong 10 năm, từ 2025 đến 2034, thì chính phủ sẽ thất thu thuế $2,200 tỷ, nâng mức thu nhập chịu thuế sẽ làm thất thu $1,300 tỷ và tăng phụ cấp nuôi con làm thất thu gần $800 tỷ, không đánh thuế tiền làm thêm giờ làm thất thu $124 tỷ và không đánh thuế tiền tip làm thất thu $39.7 tỷ.
Dự luật BBB còn đề nghị tăng ngân sách cho quốc phòng thêm $148.5 tỷ (trong đó có công trình xây dựng hệ thống phòng thủ hoả tiễn Golden Dome mà ông Trump đang hào hứng), xây dựng bức tường biên giới với Mexico và trục xuất di dân bất hợp pháp, kiểm soát nhập cư hết $147.3 tỷ.
Để có tiền chi cho các khoản giảm thuế và chi tiêu lớn đó chính phủ phải cắt hoặc giảm một số chương trình phúc lợi xã hội. Dẫn nguồn dữ liệu từ CBO, báo The Washington Post cho biết, chương trình bảo hiểm y tế cho người nghèo (Medicaid, ở California gọi là Medical) sẽ bị cắt $792.2 tỷ, các chương trình chống biến đổi khí hậu và tài trợ cho năng lượng xanh theo đạo luật Inflation Reduction Act thời chính quyền Joe Biden sẽ bị cắt $677.8 tỷ, tiền cho sinh viên vay đi học bị cắt $295 tỷ và chương trình trợ cấp thực phẩm cho người nghèo (SNAP) cũng bị cắt $295 tỷ.
Dự luật BBB không nói thẳng là giảm Medicaid và SNAP vì các nhà lập pháp Cộng Hòa biết sẽ bị phản đối từ các cử tri nghèo vốn chiếm đa số ở các tiểu bang đỏ. Dự luật BBB chỉ đặt điều kiện làm việc, buộc người hưởng Medicaid và SNAP còn đủ thể lực và không nuôi người phụ thuộc phải tham gia lao động, phải khai báo thường xuyên và chịu sự kiểm tra nghiêm ngặt hơn về thu nhập. Biện pháp này, theo nhiều nhà phân tích, không giúp làm tăng số người làm việc mà chỉ làm giảm số người hưởng trợ cấp, một cách để cắt giảm chi phí mà không gây phản ứng bất lợi.
Nhưng mặt tốt là giảm thuế cũng khuyến khích người dân và doanh nghiệp mở rộng làm ăn, nộp thêm thuế. CBO cho biết luật BBB có thể giúp tổng sản lượng GDP tăng thêm 0.8%. Song bù qua sớt lại, sau khi trừ những khoản “tiết kiệm” nhờ cắt giảm chi phí các chương trình phúc lợi và tăng trưởng kinh tế thì nguồn thu ngân sách vẫn còn thâm hụt lớn, phải vay nợ để chi tiêu.
Tính chung trong 10 năm tới 2025-2034, CBO dự tính thâm hụt ngân sách (budget deficit) sẽ tăng thêm $2,600 tỷ; tiền thuế thu vào ngân sách liên bang (federal tax revenue) bị giảm $4,100 tỷ. Trong tình huống tốt nhất là kinh tế phát triển tích cực, đóng góp vào ngân sách tăng thì Mỹ vẫn phải vay thêm $3,200 tỷ, theo tính toán của CBO. Hiện nợ công của Mỹ đã lên tới $36,000 tỷ, tương đương 121% tổng sản lượng GDP và nếu cộng thêm khoản vay để thực hiện dự luật giảm thuế BBB thì con số nợ sẽ lên tới mức nguy hiểm.
Ai có lợi?
Nhìn tổng quát, dự luật BBB sẽ đem lại lợi ích lớn nhất cho các công ty và tầng lớp giàu; nhóm người nghèo vừa không hưởng lợi từ giảm thuế lại vừa bị cắt các chương trình phúc lợi nên trở thành nhóm bị thiệt thòi. Chính vì sự chênh lệch vừa kể mà báo The Atlantic nhận định dự luật BBB, nếu được thông qua, sẽ “thực hiện cuộc chuyển giao của cải từ dưới lên trên [từ người nghèo sang người giàu] lớn nhất trong lịch sử nước Mỹ!”
Dự luật BBB làm giảm số thuế thu được, tăng thâm hụt ngân sách và buộc chính phủ phải tăng vay nợ để chi tiêu, do vậy đẩy tình hình tài chính quốc gia vào chỗ nguy hiểm. Lợi suất (yields) của trái phiếu kho bạc Mỹ (T-Bond) kỳ hạn 30 năm đã tăng lên mức 5.15% vào Thứ Năm tuần trước, mức cao nhất kể từ Tháng Mười, 2023.
Nên để ý, trái phiếu kho bạc Mỹ được coi là kênh đầu tư an toàn dù tiền lời thấp, nhưng hiện nay giới đầu tư không muốn mua T-Bond nữa, đẩy lợi suất trái phiếu 10 năm của Mỹ lên 4.45%/năm, gần gấp ba mức của trái phiếu Nhật (1.47%). Với khối nợ khổng lồ $36,000 tỷ, mỗi năm Mỹ phải bỏ ra hơn $1,000 tỷ để trả tiền lời, nhiều hơn số tiền chi cho Bộ Quốc Phòng.
Trong Tháng Tư vừa qua, chính phủ Mỹ tiêu gần $600 tỷ, trong đó khoản chi trả tiền lãi ròng của nợ công là $89 tỷ, ít hơn chi cho An Sinh Xã Hội ($132 tỷ) nhưng nhiều hơn chi cho Medicare ($82 tỷ) và quốc phòng ($70 tỷ). Các số liệu chi tiêu như vậy cho thấy, nợ công là quả bong bóng chờ nổ, giải pháp có trách nhiệm là phải rút bớt áp lực thay vì bơm căng thêm như dự luật BBB.
Đảng Cộng Hòa hy vọng, giảm thuế sẽ khuyến khích đầu tư, kích thích tăng trưởng kinh tế nhưng thực tế việc thực thi đạo luật TCJA trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump có hiệu quả rất hạn chế; các công ty đã dùng khoản tiền thuế được giảm để mua lại cổ phần, đẩy giá cổ phiếu của công ty lên thay vì đầu tư mở rộng sản xuất và tạo việc làm cho người dân.
Lần này họ hy vọng biện pháp thuế quan (tariff) khắc nghiệt của ông Trump sẽ mang lại một nguồn thu mới cho kho bạc Mỹ, bù lại khoản thất thu do giảm thuế thu nhập. Mỗi năm, chính phủ Mỹ thu được chưa tới $100 tỷ tiền thuế nhập cảng hàng hóa, ví dụ năm ngoái chỉ thu được từ $77 theo dữ liệu của CBO. Ông Peter Navarro, cố vấn thương mại Tòa Bạch Ốc, cho rằng, Mỹ nhập cảng khoảng $3,000 tỷ hàng hóa mỗi năm, nếu đánh thuế quan 20% thì sẽ thu được $600 tỷ và đã thuyết phục ông Trump đơn phương đánh thuế quan lên toàn thế giới.
Nhưng thực tế không đơn giản như vậy. Trong Tháng Tư vừa qua, quan thuế Mỹ đã thu thuế được $15.6 tỷ, cao hơn gấp đôi mức $6.3 tỷ thu được Tháng Tư năm ngoái nhưng sự gia tăng này không bền vững.
Chính sách thuế quan tràn lan không phân biệt bạn thù, khắc nghiệt và tiền hậu bất nhất của ông Trump đang làm gián đoạn thương mại giữa Mỹ và thế giới; nguồn hàng nhập cảng vào Mỹ đang teo tóp dần và đương nhiên làm teo luôn khoản thuế sẽ thu được trong những ngày tháng tới. Lấy thuế nhập cảng hàng hóa để bù cho việc giảm thuế thu nhập ở người giàu là một lựa chọn chính sách nguy hiểm.
Có thể vì vậy mà hiện nay nhiều thượng nghị sĩ đảng Cộng Hòa đang cân nhắc đứng cùng các đồng sự đảng Dân Chủ ở Thượng Viện để bỏ phiếu ngăn chặn dự luật “Lớn và Đẹp” này bất chấp đòi hỏi của ông Trump, tháo ngòi nổ của quả bom hẹn giờ trong nền tài chính nước Mỹ.
