Cố vấn cấp cao Stephen Miller ca ngợi quyết định hoãn thuế của ông Trump là "một chiến lược kinh tế vĩ đại nhất mà một Tổng thống Mỹ từng thực hiện". Nhưng sự thực "cú bẻ lái" này đã diễn biến như thế nào ở hậu trường?
Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu tại Nhà Trắng ở Washington, D.C., ngày 2/4/2025.
Theo tờ New York Times, trong tuần qua, Tổng thống Trump đã kêu gọi nước Mỹ bình tĩnh trước tình hình hỗn loạn tài chính mà cú sốc thuế quan đã tạo ra và phản đối những lời kêu gọi ông xem xét lại cách tiếp cận của mình.
“Tôi biết mình đang làm gì”, nhà lãnh đạo Mỹ phát biểu trước Ủy ban Quốc hội đảng Cộng hòa vào tối 8/4 (theo giờ địa phương) khi mức thuế quan khổng lồ mà ông áp đặt khiến thị trường toàn cầu chao đảo.
Và sau đó, “BÌNH TĨNH!”, ông viết trong một bài đăng trên mạng xã hội vào sáng thứ Tư, 9/4. “Mọi thứ sẽ ổn thôi.”
Vào lúc 9h37 sáng thứ Tư, Tổng thống vẫn lạc quan về chính sách của mình, đăng trên mạng Truth Social: “ĐÂY LÀ THỜI ĐIỂM TUYỆT VỜI ĐỂ MUA!!!”
Nhưng cuối cùng, chính thị trường đã khiến ông phải đảo ngược quyết định.
Theo bốn người có hiểu biết trực tiếp về quyết định của tổng thống, tình hình kinh tế hỗn loạn, đặc biệt là lợi suất trái phiếu chính phủ tăng nhanh, đã khiến ông Trump phải xuống nước vào chiều 9/4 và tạm hoãn áp thuế quan đối ứng đối với hầu hết các quốc gia trong 90 ngày tới.
Khi được yêu cầu giải thích về quyết định này, ông Trump nói với các phóng viên: "Tôi nghĩ rằng mọi người phản ứng hơi thái quá. Họ đang trở nên cuống cuồng, bạn hiểu chứ, họ đang cuống lên, một chút sợ hãi".
Đằng sau hậu trường, các thành viên cấp cao trong nhóm của ông Trump đã lo sợ về một cuộc khủng hoảng tài chính có thể vượt khỏi tầm kiểm soát và có khả năng tàn phá nền kinh tế. Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent và những người khác trong nhóm của tổng thống, bao gồm Phó Tổng thống JD Vance, đã thúc đẩy một cách tiếp cận có cấu trúc hơn đối với xung đột thương mại, tập trung vào việc cô lập Trung Quốc trong khi vẫn gửi đi thông điệp rộng hơn rằng ông Trump nghiêm túc trong việc giải quyết tình trạng mà ông coi là mất cân bằng thương mại với Mỹ.
Sau khi tổng thống đảo ngược chính sách trên mạng xã hội, đội ngũ của ông Trump đã rơi vào tình thế khó xử khi phải cố gắng thuyết phục giới truyền thông rằng đây là kế hoạch từ đầu, một chiến lược tuyệt vời được lấy thẳng từ những trang sách bán chạy nhất của tổng thống, "Nghệ thuật đàm phán" (The Art of the Deal). Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent còn đi xa hơn khi phủ nhận rằng thị trường trái phiếu là nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi này.
Tuy nhiên, khi Tổng thống Trump xuất hiện để giải thích quyết định vào chiều 9/4, ông lại khiến những nỗ lực của Bộ trưởng Bessent và cả Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt trở nên vô nghĩa, khi thẳng thắn thừa nhận rằng ông đưa ra quyết định chủ yếu “theo bản năng, hơn bất kỳ điều gì khác”, trong lúc thị trường đang chao đảo.
Áp lực thị trường
Nhiều cố vấn và quan chức cấp cao nhất của ông Trump không biết về sự thay đổi lớn này trong chính sách cho đến phút cuối, bởi vì mới sáng 9/4, tổng thống vẫn ám chỉ rằng ông sẽ tuân thủ kế hoạch trước đó của mình.
Jamieson Greer, Đại diện thương mại Mỹ, chỉ biết về quyết định của ông Trump trong khi bảo vệ mức thuế quan ban đầu trước một ủy ban của Hạ viện - một người hiểu rõ tình hình cho biết.
Ông Bessent đã đóng một vai trò quan trọng trong việc đưa tổng thống đến với quyết định tạm dừng. Nhưng “công lao” thực sự, theo các cố vấn của ông Trump thừa nhận riêng tư với tờ New York Times, phải thuộc về thị trường trái phiếu. Quyết định của ông Trump được thúc đẩy bởi nỗi sợ rằng “canh bạc” thuế quan có thể nhanh chóng biến thành một cuộc khủng hoảng tài chính. Và không giống như hai cuộc khủng hoảng trước đó trong 20 năm qua — cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 và đại dịch COVID năm 2020 — cuộc khủng hoảng này sẽ chỉ do một người gây ra trực tiếp.
Vào ngày ông Trump công bố kế hoạch áp thuế toàn diện (hôm 2/4), ông đã hứa sẽ "làm cho nước Mỹ giàu có trở lại". Nhưng theo tờ New York Times, các chi tiết của kế hoạch và mục tiêu của nó vẫn còn mơ hồ. Trong quá trình chuẩn bị cho thông báo về thuế quan vào tuần trước, nhóm kinh tế của ông Trump đã tranh luận đến phút cuối cùng về hình thức áp thuế. Trong đó, ông Bessent và Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick đều tranh luận riêng tư về việc áp dụng thuế quan hạn chế hơn - theo hai người quen thuộc với các kế hoạch.
Peter Navarro, cố vấn thương mại Nhà Trắng, là người cứng rắn nhất trong số các cố vấn của ông Trump, đã kiên quyết thúc đẩy chiến lược áp thuế mà ông tin sẽ tạo ra một cuộc cách mạng trong ngành sản xuất của nước Mỹ.
Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) đã tự xây dựng công thức tính mức thuế dựa trên thuế suất của các nước khác cộng với ước tính các rào cản thương mại phi thuế quan. Nhưng cuối cùng, Tổng thống Trump lại chọn một công thức khác: tính thuế dựa trên mức thâm hụt thương mại với từng quốc gia.
Khi các mức thuế mới chính thức có hiệu lực hôm 2/4, thị trường lao dốc.
Đến Chủ nhật 6/4, ông Bessent cảm thấy cần phải có một cuộc gặp riêng với Tổng thống. Trong vòng chưa đầy 24 giờ, thị trường sẽ mở cửa trở lại và các nhà đầu tư đang dự đoán một “Thứ Hai Đen tối”.
Bộ trưởng Tài chính Bessent đã cùng ông Trump bay về Washington trên chuyên cơ Không lực Một. Trong chuyến bay, ông khuyên Tổng thống nên tập trung vào các cuộc đàm phán với các quốc gia khác, nhấn mạnh rằng ông là một trong những nhà đàm phán lão luyện nhất. Tuy nhiên, ông Bessent cũng đặc biệt lưu ý rằng Tổng thống cần công bố rõ ràng mục tiêu cuối cùng của chính sách thuế, bởi thị trường cần một mức độ chắc chắn lớn hơn.
Khi đó, theo các nguồn tin, ông Trump có phản ứng không hoàn toàn đồng tình, nói rằng nỗi đau này chỉ là “ngắn hạn”. Nhưng ông Bessent cảnh báo rằng, nếu xét theo thời gian của thị trường, “ngắn hạn” có thể đồng nghĩa với nhiều tháng chịu áp lực.
Rốt cuộc, Tổng thống Trump dường như chỉ tiếp thu một phần thông điệp đó. Sáng 7/4, ông soạn một bài đăng trên Truth Social với nội dung rằng các nước sẽ “bắt đầu đàm phán”; sau đó, ông chỉnh sửa lại thành “sẽ tiến hành thương lượng”.
Đến chiều cùng ngày, ông nói với phóng viên: “Hầu như quốc gia nào cũng muốn đàm phán”.
Các nhà kinh tế cảnh báo rằng việc áp thuế mạnh tay – vì làm tăng giá hàng nhập khẩu – sẽ đi ngược lại một cam kết tranh cử khác của ông Trump: kéo giảm lạm phát.
Nhưng Tổng thống Mỹ có một niềm tin về thuế quan đã được hình thành và củng cố suốt hơn 40 năm. Vậy nên ông vẫn tiếp tục xúc tiến áp thuế, ngay cả khi các cố vấn của ông vật lộn để truyền đạt cho công chúng một chính sách mà bản thân họ cũng không thật sự hiểu rõ. Các trợ lý đã tổ chức nhiều cuộc họp với Tổng thống và các cố vấn cấp cao để tìm cách thuyết phục công chúng rằng những đòn trừng phạt kinh tế này là điều hợp lý.
Nhưng cuối cùng, các dấu hiệu cảnh báo đã trở nên quá rõ ràng.
Cú quay đầu
Sáng 9/4, ông Trump vẫn kêu gọi người dân Mỹ mua cổ phiếu và hối thúc các doanh nghiệp chuyển hoạt động về nước. Không ai biết rằng chỉ vài giờ sau, ông sẽ bất ngờ đảo chiều, tạm dừng phần lớn mức thuế trong 90 ngày. Sau khi thông báo được đưa ra, thị trường tài chính tăng vọt, làm dấy lên nghi vấn liệu lời kêu gọi mua vào trước đó có phải là một “tín hiệu” mà một số nhà đầu tư đã tận dụng để thu lợi từ đợt tăng giá mạnh của cổ phiếu.
Ngay sau khi ông Trump đăng tuyên bố lên mạng xã hội, ông đã có cuộc gặp tại Phòng Bầu dục với Bộ trưởng Tài chính Bessent, Bộ trưởng Thương mại Lutnick và ông Kevin Hassett – Giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia. Ba người này đã trao đổi với Tổng thống về lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm, bày tỏ lo ngại về sức khỏe tổng thể của hệ thống tài chính Mỹ. Ông Trump đặc biệt hiểu rõ tác động của việc lợi suất tăng đối với các ngân hàng và khả năng cho vay dài hạn.
Các đòn thuế đã kích hoạt làn sóng bán tháo dữ dội trên thị trường trái phiếu chính phủ và đồng USD - vốn thường được coi là tài sản trú ẩn an toàn trong khủng hoảng. Sau khi ông Trump công bố các mức thuế mới vào tuần trước, các nhà kinh tế Phố Wall lập tức nâng dự báo lạm phát và hạ dự báo tăng trưởng, nhiều người cảnh báo nguy cơ suy thoái. Hàng nghìn tỷ USD giá trị vốn hóa thị trường chứng khoán đã “bốc hơi” chỉ trong vài ngày.
Lúc 13h18 chiều 9/4, ông Trump thông báo trên Truth Social rằng ông sẽ lùi lại chính sách thuế đối ứng trong 90 ngày, trong khi tăng thuế đối với Trung Quốc lên 125%. Việc tạm dừng – đồng thời giữ mức thuế 10% cho hầu hết các nước – thực ra là một phương án mà nhiều người đã khuyên ông Trump cân nhắc suốt những ngày qua.
Chiến lược ngay từ đầu hay "cú bẻ lái"?
Ngay sau đó, khi trả lời báo chí, ông Bessent và bà Leavitt cùng nỗ lực tạo dựng hình ảnh rằng bước lùi này thực chất là một phần trong kế hoạch được vạch sẵn - nhằm cô lập Trung Quốc, biến nước này thành “thủ phạm chính” gây tổn hại cho người lao động Mỹ.
“Đây vốn là chiến lược của ông ấy từ đầu", Bộ trưởng Tài chính Bessent nói.
Bà Leavitt, Thư ký báo chí Nhà Trắng, cũng tìm cách biến cú “bẻ lái” chính sách thành một màn đàm phán thiên tài.
“Nhiều người trong giới truyền thông rõ ràng đã không đọc ‘Nghệ thuật đàm phán’, các vị hoàn toàn không hiểu Tổng thống Trump đang làm gì”, bà nói. “Các vị từng nói rằng thế giới sẽ nghiêng về phía Trung Quốc, nhưng thực tế là điều ngược lại. Cả thế giới đang gọi đến Mỹ, chứ không phải Trung Quốc, bởi họ cần thị trường của chúng ta, cần người tiêu dùng Mỹ, và cần vị Tổng thống này để đối thoại. Đó chính là lý do hơn 75 quốc gia đã gọi tới.”
Cố vấn cấp cao Stephen Miller còn đẩy nỗ lực đó lên một tầm mới trên mạng X: “Các bạn đang chứng kiến chiến lược kinh tế vĩ đại nhất mà một Tổng thống Mỹ từng thực hiện.”
Ông Bessent khẳng định việc tạm hoãn trong 90 ngày là ý tưởng của ông Trump và phủ nhận rằng động thái này liên quan đến việc hàng nghìn tỷ USD bị “xóa sổ” khỏi thị trường sau tuyên bố áp thuế hồi tuần trước. Ông cho biết Tổng thống tạm dừng chính sách thuế vì chính quyền đang nhận được quá nhiều đề nghị đàm phán, và mỗi cuộc đàm phán sẽ được “thiết kế riêng”, do đó sẽ “tốn thời gian.”
Khi được hỏi tại sao nhà đầu tư nên tin rằng đây là quyết định cuối cùng của Tổng thống, sau hàng loạt thay đổi chóng mặt, ông Bessent không trả lời trực tiếp.
Hiện các động thái của Tổng thống Trump chỉ áp dụng trong 90 ngày tới. Đối với các miễn trừ thuế bổ sung, ông từ chối đưa ra bất kỳ sự rõ ràng nào – điều mà giới đầu tư đang rất cần.
VietBF@sưu tập
