Utah, Hoa Kỳ — Vụ bắn chết nhà hoạt động bảo thủ Charlie Kirk tại khuôn viên Utah Valley University trong tuần này không phải là biến cố đơn lẻ. Nó nối dài một lịch sử bạo lực chính trị trải suốt nhiều thập kỷ và nhiều chiến tuyến ư thức hệ ở Mỹ — nơi số súng c̣n nhiều hơn số người và các chuẩn mực tranh luận dân chủ liên tục bị thử thách.
Trong nửa đầu năm 2025, Mỹ ghi nhận khoảng 150 vụ tấn công mang động cơ chính trị, theo nhà nghiên cứu Michael Jensen (Đại học Maryland), gần gấp đôi cùng kỳ năm trước. Ông nhận định đây không phải sản phẩm của một nhóm hay hệ tư tưởng duy nhất, mà phản ánh bất ổn dân sự lan rộng và bất măn gia tăng đối với hệ thống chính trị cùng các chính sách của nó.
“Những ǵ chúng ta chứng kiến hiện nay không do một phe phái đơn lẻ gây ra, mà có lẽ là biểu hiện của t́nh trạng bất ổn dân sự ngày càng lan rộng,” Jensen nói.
Một đường găy dài của bạo lực chính trị: các mốc gần đây
14/6/2025 – Minnesota
Một kẻ đeo mặt nạ giả trang cảnh sát đến nhà Chủ tịch Hạ viện bang (Dân chủ) Melissa Hortman, bắn chết bà và chồng khi cảnh sát đang nỗ lực ngăn chặn. Trước đó y đă bắn bị thương Thượng nghị sĩ bang John Hoffman (Dân chủ) và vợ. Danh sách mục tiêu trong xe nghi phạm chủ yếu là chính trị gia Dân chủ và các nhân vật gắn với Phong trào quyền phá thai, gồm Ilhan Omar và Tina Smith. Nghi phạm (được mô tả là bảo thủ, bỏ phiếu cho Donald Trump, chống phá thai) đă bị bắt sau gần 2 ngày truy lùng và phủ nhận tội trước 6 cáo buộc liên bang (có thể đối mặt án tử).
13/4/2025 – Pennsylvania
Thống đốc Josh Shapiro (Dân chủ) cùng gia đ́nh phải sơ tán khi bom xăng bị ném vào Dinh Thống đốc, gây hư hại nặng chỉ vài giờ sau bữa Lễ Vượt Qua. Nghi phạm khai nhắm mục tiêu một phần v́ quan điểm liên quan chiến sự Gaza. Đối mặt 7 tội danh gồm mưu sát, đốt phá, đột nhập.
15/9/2024 – Florida
Một người đàn ông bị bắt sau khi khẩu súng trường được phát hiện trong bụi gần Trump International Golf Club lúc Donald Trump đang chơi golf. Bị truy tố liên bang về âm mưu sát hại, phiên ṭa đang diễn ra.
13/7/2024 – Pennsylvania
Một thanh niên nổ súng vào ông Trump tại cuộc vận động, khiến ông bị thương, hai người dự bị thương, một người chết. Kẻ tấn công bị bắn hạ tại chỗ.
28/10/2022 – California
Một người đàn ông mang danh sách thù địch đột nhập nhà riêng của Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi để bắt cóc bà; khi bà vắng nhà, y dùng búa tấn công Paul Pelosi, gây chấn thương sọ năo. H́nh phạt: chung thân không ân xá (tiểu bang) và 30 năm liên bang (kèm 20 năm tội âm mưu bắt cóc, chấp hành đồng thời).
8/6/2022 – Maryland
Một người đàn ông đến gần nhà của Thẩm phán Tối cao Brett Kavanaugh (được ông Trump đề cử), gọi 911 thú nhận có ư định giết thẩm phán v́ phẫn nộ dự thảo lật Roe v. Wade và lo ngại các phán quyết nới lỏng kiểm soát súng. Bị bắt với dao, Glock 17, đạn, coi xịt, zip ties… Sau đó nhận tội âm mưu sát hại thẩm phán, chờ tuyên án 03/10.
6/1/2021 – Washington, DC
Sau bài phát biểu “chiến đấu đến cùng”, đám đông xông vào Điện Capitol khi Quốc hội xác nhận chiến thắng 2020 của Joe Biden. 5 người chết, 140 cảnh sát bị thương. Hàng loạt bị cáo nhận ân xá; các ủy ban Hạ viện kết luận nỗ lực đảo ngược bầu cử dẫn tới bạo lực.
10/2020 – Michigan
14 người bị bắt v́ âm mưu bắt cóc Thống đốc Gretchen Whitmer và chiếm quyền bang do phản đối hạn chế Covid-19. 9 người nhận tội/đă kết án, nhiều bản án dài hạn.
3/11/2017 – Kentucky
Thượng nghị sĩ Rand Paul bị hàng xóm tấn công khi đang cắt cỏ, găy 6 xương sườn. Thủ phạm nhận tội tấn công nghị sĩ, 8 tháng tù; Paul thắng kiện bồi thường 580.000 USD.
14/6/2017 – Virginia
Tại buổi tập luyện bóng chày từ thiện của đảng Cộng ḥa, Dân biểu Steve Scalise và nhiều người bị bắn, thủ phạm bị tiêu diệt. Scalise trải qua phẫu thuật và trở lại Quốc hội.
8/1/2011 – Arizona
Dân biểu Gabrielle Giffords bị bắn vào đầu trong sự kiện gặp cử tri; 6 người chết, 13 người bị thương. Hung thủ nhận tội, án 7 chung thân liên tiếp + 140 năm, không ân xá.
Những vụ xa hơn & đe dọa cấp tổng thống
2011–2014: Nhiều vụ tấn công/đe dọa Nhà Trắng, từ vượt rào cầm dao đến đâm xe vào cổng, nhận án từ 17 đến 35 tháng; vụ xả súng 2011 nhằm Tổng thống Obama kết thúc bằng án 25 năm.
1981–2005: Lựu đạn ném gần Tổng thống George W. Bush (2005) không nổ; mưu sát Bill Clinton (1994) lĩnh 40 năm; âm mưu giết George H.W. Bush (1993) ở Kuwait bị phá; Ronald Reagan bị bắn (1981), kẻ nổ súng vô tội do tâm thần, điều trị nhiều thập kỷ trước khi được thả hoàn toàn (2022).
Mọi tổng thống đều đối mặt đe dọa; cựu tổng thống được mật vụ bảo vệ trọn đời.
Ba mẫu số chung đang nổi lên
Động cơ đa dạng, cực đoan hóa phân tán: Từ tư thù chính sách, xung đột văn hóa–xă hội (phá thai, súng đạn, Trung Đông) đến cảm thức bất công, không phe phái duy nhất độc quyền bạo lực.
Không gian số là chất xúc tác: Tin giả, gọi hành động, “meme hóa” bạo lực, và khả năng huy động nhanh khiến rủi ro leo thang.
Mục tiêu mở rộng: Không chỉ tổng thống hay lănh đạo quốc gia, mà thống đốc, nghị sĩ bang, quan chức địa phương, gia đ́nh họ, thậm chí sự kiện cộng đồng đều trở thành điểm dễ tổn thương.
Từ cảnh báo đến giải pháp
Giảm nhiệt chính trị: Lănh đạo hai đảng cần hạ giọng, lên án nhất quán mọi bạo lực, tránh “định danh kẻ thù” kiểu tổng quát.
Gia cường bảo vệ mục tiêu mềm: Tăng năng lực đánh giá rủi ro tại sự kiện đông người, văn pḥng địa phương; cải thiện quy tŕnh phản ứng nhanh và đường dây nóng.
Quản trị nền tảng số: Minh bạch hóa cảnh báo đe dọa, chặn khuếch tán lời kêu gọi bạo lực; hợp tác sâu hơn giữa cảnh sát–nền tảng–cộng đồng.
Can thiệp sớm: Mở rộng dịch vụ sức khỏe tâm thần, đường hướng phản cực đoan hóa ở trường học, nơi làm việc, cộng đồng tín ngưỡng.
Vụ của Charlie Kirk chỉ là một chương nữa trong cuốn biên niên sử bạo lực chính trị của Mỹ. Lịch sử cho thấy không có miễn dịch tự nhiên: chỉ có thể chế vững, diễn ngôn có trách nhiệm, cộng đồng cảnh giác và hệ sinh thái số được quản trị tốt mới có thể làm phẳng đường cong bạo lực — để tranh luận gay gắt không trượt thành bạo lực.
