Giờ th́ “Vương quốc đá quư” Lục Yên (Yên Bái) đă cạn kiệt nguồn đá, vậy nhưng ngày đêm nơi đây vẫn có nhiều phu đá cặm cụi dùng những công cụ chết chóc để phá núi, cố t́m những ổ đá gốc. Từng giờ từng phút, họ đang trêu ngươi thần chết nhưng không phải để thực hiện giấc mơ đổi đời mà chỉ để có dăm đồng bạc lẻ nuôi sống gia đ́nh...
Khó như t́m đá gốc
Công việc của phu đá trên băi Cổng Trời là t́m những viên đá gốc được tách ra từ những lần nổ ḿn trên đỉnh núi. Đá gốc là những viên đá thô có đá quư như ruby, sapphire... nằm bên trong. Các viên đá này sau đó được lựa chọn, tách nhỏ rồi gùi về lán trại. Tại đây phu đá sẽ đục đẽo các cạnh để lộ ra đá quư bên trong.
P.V.Cường (An phú, Lục Yên) đă bỏ học lên Cổng Trời làm phu đá được 3 năm, anh kể: “Phu đá ở đây vất vả lắm, ngày nào cũng đập đá, đẽo, gọt rồi gùi về lán. Nếu may mắn gặp “ổ đá” th́ c̣n kiếm được vài trăm ngh́n, c̣n không chỉ t́m được vài cục đá về làm đá cảnh, mỗi cục bán chỉ được hai, ba mươi ngàn đồng. Việc làm vất vả, đá cũng không c̣n nhiều như trước nên nhiều người bỏ làm rồi. Đi kiếm đá thế này cũng chỉ hơn ở nhà trồng lúa thôi”.
 |
| Băi đá Cổng Trời 1 sau nhiều năm khai thác giờ tan hoang với hàng ngh́n tấn đá thải. |
Cũng theo anh Cường, để t́m được đá gốc trong thời buổi cạn kiệt tài nguyên như thế này, ngoài việc chăm chỉ c̣n cần có may mắn. Đá gốc không như những loại đá khác, nh́n cục đá bề ngoài chẳng có ǵ nhưng bên trong có khi chứa cả “ổ đá” (những viên đá quư tập trung bên trong viên đá lớn). Nếu may mắn gặp viên đá đỏ bên trong có sao năm, sáu cánh th́ lập tức sẽ có khoản tiền lớn. Đá h́nh sao là những viên đá có vân ẩn giữa viên đá, khi cầm chúng trên tay dù xoay theo hướng nào th́ h́nh sao cũng chuyển theo hướng đó. Những viên đá đó giá lên tới hàng trăm triệu đồng. Tuy nhiên, những viên đá như vậy rất hiếm, rất lâu rồi chưa có ai t́m được.
T́m được đá gốc khó khăn là vậy, nhưng v́ không có phương tiện tách đá quư nên phu đá đành phải bán chúng cho các lái buôn từ dưới núi lên. Nếu mua ngay tại băi th́ giá của mỗi viên đá gốc tùy loại chỉ khoảng vài chục đến vài trăm ngàn đồng. Tuy nhiên, sau khi đá gốc được chuyển xuống dưới núi, chúng sẽ được tách rời và mài bóng, chế tác thành mặt nhẫn, dây chuyền hay đá cảnh. Khi đó giá của chúng sẽ được “thổi” lên gấp hàng chục, thậm chí hàng trăm lần.
Cũng v́ là khai thác “chui” nên ngay cả khi t́m được những viên đá có giá trị thực sự th́ phu đá cũng phải nhanh chóng bán tháo cho thương lái với giá rẻ dù biết rằng giá trị thực tế của nó cao hơn rất nhiều lần. Họ bắt buộc phải làm như vậy v́ nếu không may bị công an tịch thu th́ chỉ có nước mất trắng.
Những cuộc đời tàn trong “vương quốc” đang tàn lụi
Công việc ở băi đá được phân chia khá rơ ràng, một nhóm trên đỉnh núi đục đá, khoan cho những khối đá rời ra rơi xuống phía bên dưới. Tại đây sẽ có một nhóm khác loại bỏ những tảng đá hộc và đập nhỏ các phiến đá để lấy đá gốc.
Với những khối đá ở lưng chừng núi, phu đá phải dùng những đoạn dây thừng lớn, một đầu buộc vào cây to trên đỉnh núi, một đầu buộc ngang thân ḿnh để đu xuống vách núi rồi dùng máy khoan cho chúng rơi xuống dưới. Đó là cách thủ công, gặp những khối đá lớn vài chục tấn th́ phải dùng những cách đặc biệt.
Nh́n băi đá cổng trời ngổn ngang, trắng xóa giữa bạt ngàn núi rừng, tôi không dám tin là chỉ với cuốc, xẻng và búa tạ, những phu đá ở đây có thể làm được khối lượng việc lớn như vậy. Hỏi thăm các lái buôn mua đá trong lán, những người này trả lời rằng: “Sức người th́ làm sao mà phá được những khối đá lớn ở tận đỉnh núi, phu đá họ dùng ḿn với thuốc nổ đấy. Thường th́ buổi sáng họ cho nổ ḿn, đá lăn xuống dưới chân rồi mới bắt đầu t́m trong các khối đá hộc. Nhưng v́ ở đây là khai thác chui nên phu đá không bao giờ tiết lộ việc nổ ḿn phá đá của họ cả”.
Đối với các công ty khai thác đá của Nhà nước, họ thường sử dụng thuốc nổ dạng lỏng và kích nổ bằng kíp điện. Điều đó nâng cao tính an toàn trong quá tŕnh khai thác. Tuy nhiên, loại thuốc nổ đó để sử dụng phải có giấy phép riêng và người ngoài không thể mua được. Phu đá không mua được thuốc nổ dạng lỏng nên họ liều lĩnh dùng các loại thuốc nổ bột và ḿn để phá đá. Những loại này được họ thu mua từ những nguồn “đen” rồi vận chuyển lên đỉnh núi cao, chỉ khi gặp những khối đá “khó nhằn” mới đem ra dùng. V́ thuốc nổ không rơ nguồn gốc, lại không được đào tạo về cách nhồi thuốc, cắm kíp nổ nên chuyện ḿn nổ, người chết là khó tránh khỏi. Ở các băi đá “thổ phỉ” như thế này, cứ vài tháng lại có người bị đá lăn xuống đè vào người, may mắn th́ găy chân, cụt tay, c̣n nếu không th́ cầm chắc cái chết, đôi khi c̣n không kéo được xác ra ngoài.
Vừa cúi người lựa đá, chú Hà kể cho tôi chuyện một phu đá bị chết hồi đầu năm: “Hôm đó, khi vừa nổ ḿn xong th́ các phu đá ùa lên băi để t́m đá quư, mấy phu đá đang loay hoay làm bên dưới th́ tảng đá lớn bên trên rơi xuống. Viên đá đè vào một thanh niên làm anh ta chết tại chỗ, bên ngoài nghe th́ là chuyện lớn nhưng với người dân ở đây th́ như cơm bữa”. Tuy nhiên, hầu hết các vụ tai nạn như vậy đều được ém nhẹm v́ sợ chính quyền để ư.
Đang mải nói chuyện với chú Hà, bỗng xuất hiện tiếng đá rơi ầm ầm khiến tôi giật ḿnh, th́ ra là những khối đá bị mắc kẹt lưng chừng vách núi bị rời ra giờ mới rơi xuống. Chưa kịp hoàn hồn th́ đă thấy vài phu đá đeo gùi, cầm đục và búa tạ tiến về phía khối đá rơi, họ tranh thủ lúc nghỉ trưa không nổ ḿn để đào đá.
***
Trời đă xế chiều, chú Hà gọi tôi về v́ sợ trời tối không kịp tới huyện. Chú nói: “Cuộc đời đỏ đen là thế, phu đá ở đây cứ mải mê kiếm t́m vận may theo những khối đá, chẳng biết có được ǵ không, có khi bị đá rơi lại ân hận cả đời. Biết làm sao được, ở đây không làm đá cũng chẳng biết làm ǵ”.
Xuống đến lưng chừng núi, tôi ngoái lại vẫn thấy những bóng người nhấp nhô lọt thỏm giữa những khối đá trắng toát phủ khắp triền núi, những tiếng người vẫn hô to để báo hiệu xả đá xuống băi. “Vương quốc đá quư” đă tàn lụi rồi...
Chí Dũng
Những phận đời chỏng chơ trong “vương quốc” đá quư
Games
