Những tiểu hành tinh khiến nhân loại nhiều lần 'thót tim'

[miro1510]

Hằng năm, các nhà khoa học theo dõi hàng nghìn tiểu hành tinh bay gần Trái đất. Một số trong số chúng đủ lớn để phá hủy toàn bộ một thành phố nếu chúng va chạm. Chúng có biệt danh là 'sát thủ thành phố'. Mặc dù không có tiểu hành tinh nào trong danh sách này dự kiến sẽ sớm va chạm với Trái đất, nhưng kích thước và quỹ đạo gần của chúng khiến chúng trở nên quan trọng để theo dõi, từ các mối đe dọa đã biết từ lâu đến các vật thể mới được phát hiện. Dưới đây là các tiểu hành tinh sát thủ thành phố mà các nhà khoa học đang theo dõi chặt chẽ.

(4953) 1990 MU - Những cuộc chạm trán tương lai đang đến gần

Được phát hiện vào năm 1990, tiểu hành tinh 4953 MU là một tiểu hành tinh lớn và đáng lo ngại khác thuộc lớp Apollo, quay quanh Mặt trời sau mỗi 1,5 năm. Chuyên gia ước tính hành tinh rộng từ 984 đến 1.968 feet (300 đến 600 mét), khiến nó lớn hơn đáng kể so với vật thể Tunguska năm 1908, đã san phẳng 772 dặm vuông (2.000 km2) rừng Siberia, Nga.

Được phân loại là có khả năng gây nguy hiểm, 1990 MU có một số lần chạm trán với Trái đất theo lịch trình trong tương lai - đáng chú ý nhất là vào năm 2027 và 2058, khi nó sẽ đi qua trong vòng vài triệu km. Mặc dù không có nguy hiểm trước mắt nào được dự báo, 1990 MU đang được theo dõi chặt chẽ do độ lệch tâm quỹ đạo cao và xu hướng đi qua vùng lân cận của Trái đất.

Giống như nhiều PHO (vật thể có khả năng gây nguy hiểm) lớn khác, quỹ đạo của nó có thể bị ảnh hưởng bởi tương tác hấp dẫn với các hành tinh hoặc lực nhiệt như hiệu ứng Yarkovsky, làm thay đổi quỹ đạo của nó rất tinh vi nhưng đáng kể theo thời gian. Do lịch sử quan sát lâu dài, tiểu hành tinh là ứng cử viên hàng đầu để tinh chỉnh sự hiểu biết của con người về sự trôi dạt quỹ đạo.

Một số nhà nghiên cứu đã gợi ý rằng 1990 MU có thể trở thành mục tiêu cho một nhiệm vụ trinh sát trong tương lai, đặc biệt là khi xét đến kích thước và vị trí thường xuyên của nó. Khi ngày càng có nhiều vật thể gần Trái đất được lập danh mục mỗi năm, 1990 MU vẫn là một trong những mối đe dọa được biết đến nhiều hơn trong các cuốn sách -không phải vì nó sẽ sớm hướng đến chúng ta, mà vì nó đủ lớn để nhắc nhở chúng ta về mức độ tàn phá ngay cả một "vụ va chạm suýt xảy ra" nếu quỹ đạo thay đổi. Đó là một tảng đá lớn, yên tĩnh - chỉ hơi quá gần để cảm thấy thoải mái.

Minh họa hành tinh 2025 JO1 của Extremetech.

2007 FT3 - Mối đe dọa đã mất

Tiểu hành tinh đã biến mất 2007 FT3: Một mối đe dọa tiềm tàng hay một báo động giả của vũ trụ?

Tiểu hành tinh 2007 FT3 là một trong những trường hợp hiếm hoi mà một mối đe dọa từng đáng lo ngại về cơ bản đã biến mất - không phải vì nó không còn tồn tại nữa, mà vì các nhà thiên văn học đã để mất dấu nó. Được phát hiện vào tháng 3/2007, FT3 2007 ban đầu được đưa ra xác suất va chạm tương đối cao cho một số ngày trong tương lai, bao gồm ngày 3/10/2024 và ngày 2/10/ 2030.

Ước tính có đường kính khoảng 1.082 feet (330 m), khối lượng và tốc độ tiềm tàng của hành tinh khiến nó trở thành mối đe dọa đáng gờm, đưa thiên thạch vào Bảng rủi ro Sentry của Cơ quan Không gian Mỹ ( NASA) trong thời gian ngắn với tư cách là "kẻ hủy diệt thành phố" tiềm tàng. Tuy nhiên, vấn đề với FT3 là nó chỉ được quan sát trong một thời gian rất ngắn trước khi biến mất khỏi tầm nhìn - thực tế chỉ 1,2 ngày.

Vòng cung quan sát nhỏ bé đó để lại một lượng lớn sự không chắc chắn trong quỹ đạo dự đoán về tiểu hành tinh. Trong khi các mô hình có thể gợi ý hàng chục lần tiếp cận gần tiềm năng hoặc thậm chí là va chạm, thì dữ liệu đơn giản là quá mơ hồ để tính toán bất cứ điều gì một cách chắc chắn. Kết quả là một loại tiểu hành tinh do Schrdinger thống kê - có thể nguy hiểm, thậm chí có thể không gần.

Cuối cùng, NASA đã hạ cấp xác suất va chạm cho tất cả các ngày dự báo và loại nó khỏi phân loại rủi ro cao. Nhưng 2007 FT3 vẫn là một câu chuyện cảnh báo: thậm chí ngày nay, nhiều tiểu hành tinh có khả năng gây nguy hiểm vẫn được phát hiện, theo dõi trong thời gian ngắn, rồi sau đó biến mất do thời gian quan sát ngắn hoặc tầm nhìn bầu trời kém.

Các tiểu hành tinh núp quanh Sao Kim nguy cơ va vào Trái đất. Ảnh ivescience.

2023 TL4 - Nguy cơ mới nổi

Tiểu hành tinh mới được phát hiện có quỹ đạo nguy hiểm. Được phát hiện vào cuối năm 2023, tiểu hành tinh 2023 TL4 ngay lập tức thu hút sự chú ý do kích thước của nó (ước tính rộng ~1.082 feet hoặc 330 mm) và tiềm năng rủi ro dài hạn của thiên thể. Trong vòng vài tháng sau khi phát hiện, các nhà khoa học đã xác định được 0,00055% khả năng va chạm vào năm 2119, đưa nó vào mức thấp hơn trong các xác suất rủi ro - nhưng vẫn đáng chú ý do tiềm năng hủy diệt của nó. Một tảng đá có kích thước trên sẽ giải phóng năng lượng lớn hơn nhiều lần so với quả bom ném xuống Hiroshima, Nhật Bản có khả năng san phẳng một thành phố hoặc gây ra các hiệu ứng thứ cấp trên diện rộng như hỏa hoạn, sóng xung kích hoặc sóng thần.

Giống như nhiều vật thể mới được phát hiện, 2023 TL4 ban đầu bị hoài nghi bởi sự không chắc chắn. Những thay đổi nhỏ trên quỹ đạo của nó - do lực kéo hấp dẫn hoặc bức xạ mặt trời gây ra - có thể thay đổi đáng kể nơi nó kết thúc sau một thế kỷ nữa. Giờ đây, tiểu hành tinh là một phần của danh mục ngày càng mở rộng các PHO thế hệ tiếp theo đang được theo dõi bằng các mô hình cải tiến. Những tiểu hành tinh này rất quan trọng để nghiên cứu không phải vì chúng gây ra mối đe dọa tức thời mà vì chúng cung cấp cho các nhà khoa học nhiều thập kỷ để thử nghiệm, tinh chỉnh và cải thiện các chiến lược phòng thủ hành tinh dài hạn.

Cần có thêm nhiều quan sát để xác định liệu 2023 TL4 cuối cùng có được xóa khỏi danh sách theo dõi hay không, nhưng việc phát hiện ra nó làm nổi bật tầm quan trọng của các hệ thống cảnh báo sớm toàn cầu. 2023 TL4 cũng là minh chứng cho sức mạnh của các cuộc khảo sát bầu trời hiện đại: các kính viễn vọng như Pan-STARRS và ATLAS đang phát hiện ra những loại thiên thạch có thể phá hủy thành phố cỡ trung bình này sớm hơn bao giờ hết. TL4 nhắc nhở chúng ta rằng nhân loại đang ngày càng giỏi hơn trong việc nhận diện mối nguy hiểm - nhưng vẫn còn một chặng đường dài phải đi về mặt phòng ngừa.

Phát hiện hành tinh lùn mới ngoài quỹ đạo của Sao Hải Vương. Ảnh livescience.

Những kẻ giấu mặt hủy diệt thành phố

Vào năm 2024, một nhóm các nhà thiên văn học đã tiết lộ rằng Sao Kim có thể đang là nơi ẩn chứa một nhóm tiểu hành tinh có khả năng gây nguy hiểm - một số trong số đó có thể đủ lớn để xóa sổ một thành phố nếu quỹ đạo của chúng thay đổi. Những tiểu hành tinh đồng quỹ đạo này, quay quanh Mặt trời cùng với Sao Kim, đặc biệt khó phát hiện do chúng ở gần ánh sáng chói của Mặt trời.

Các kính viễn vọng trên Trái đất rất khó quan sát vùng bầu trời này, nghĩa là một số mối đe dọa này có thể đang ẩn náu - theo nghĩa đen và nghĩa bóng. Điều khiến loại tiểu hành tinh này đặc biệt đáng lo ngại là khả năng mất ổn định quỹ đạo của chúng. Mặc dù hiện tại chúng di chuyển theo những đường đi tương đối có thể dự đoán được gần Sao Kim, nhưng bất kỳ tương tác hấp dẫn nào - chẳng hạn như cú thúc từ Sao Kim, Sao Thủy hoặc thậm chí là sự nóng lên của Mặt trời - đều có thể đưa chúng vào quỹ đạo cắt Trái đất trong nhiều thập kỷ.

Theo một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Thiên văn học & Vật lý thiên văn, ít nhất 20 quỹ đạo đồng quỹ đạo của Sao Kim đã được xác định, bao gồm một số được phân loại là có khả năng gây nguy hiểm cho Trái đất. Một trong số này, 2020 AV2, bị khóa trong một quỹ đạo hiếm hoi không bao giờ cắt qua đường đi của Trái đất - cho đến nay.

Phát hiện này đã làm dấy lên lời kêu gọi về các hệ thống phát hiện trên không gian, chẳng hạn như sứ mệnh NEO Surveyor sắp tới, sẽ quay quanh Mặt trời theo cách cho phép con tàu quan sát các vật thể gần và bên trong quỹ đạo Trái đất. Bởi vì những kẻ hủy diệt thành phố như thế này vẫn còn vô hình đối với Trái đất cho đến khi chúng quá gần, nên việc phát hiện chúng sớm là điều cần thiết cho bất kỳ biện pháp phòng thủ có ý nghĩa nào. Nhóm quỹ đạo đồng hành của Sao Kim là một điểm mù vũ trụ - và là một trong những lập luận tốt nhất để hướng mắt chúng ta về phía Mặt trời, không chỉ các ngôi sao.

2024 YR4 có thể trút xuống Trái Đất những thiên thạch “giống như viên đạn”. Ảnh livescience.

2025 Close-Flyers - Cánh cửa của sự hủy diệt

Vào tháng 5/2025, NASA đã theo dõi năm tiểu hành tinh gần Trái đất bay ngang qua trong một ngày - không có tiểu hành tinh nào đủ lớn để hủy diệt nền văn minh, nhưng một số có chiều rộng lên tới 250 feet (76 mét), hoặc gần bằng kích thước của Tượng Nữ thần Tự do ở Mỹ. Một trong những vật thể, 2025 JO1, đã bay qua Trái đất chỉ cách 1,1 triệu dặm (1,7 triệu km) - một khoảng cách nhỏ như sợi tóc vũ trụ theo thuật ngữ thiên văn học. Mặc dù không có tảng đá nào trong số này nằm trên đường va chạm, nhưng chúng minh họa cho tần suất các vụ nổ bất ngờ nhanh và dữ dội xảy ra với chúng ta.

Các sự kiện như thế này đôi khi bị giới truyền thông hạ thấp tầm quan trọng, nhưng trong số các chuyên gia phòng thủ hành tinh, chúng được coi là các cuộc tập trận quan trọng. Mỗi lần tiếp cận gần đều cung cấp dữ liệu có giá trị để thử nghiệm phần mềm theo dõi, tinh chỉnh các mô hình quỹ đạo và diễn tập các hệ thống cảnh báo khẩn cấp. Ngay cả khi một trong những lần bay ngang qua, năm 2025 là theo một quỹ đạo trực tiếp, hành tinh có thể san phẳng một thành phố hoặc gây ra sóng thần nếu nó đâm vào đại dương.

Những sự kiện này giúp các nhà nghiên cứu đánh giá hiệu quả của các công cụ cảnh báo sớm và làm nổi bật những khoảng trống trong phạm vi phát hiện tiểu hành tinh, đặc biệt là đối với các vật thể di chuyển nhanh hoặc đang tiến gần đến mặt trời. Có lẽ điều đáng lo ngại nhất là mức độ thường xuyên của những sự kiện này. Hàng chục tiểu hành tinh có kích thước có thể hủy hoại thành phố bay qua gần Trái đất mỗi năm, nhiều tiểu hành tinh chỉ được phát hiện trước đó vài ngày hoặc vài tuần.

Cụm năm 2025 là một ví dụ đáng suy ngẫm về việc chúng ta có thể có ít thời gian cảnh báo như thế nào nếu một mối đe dọa va chạm thực sự đang đến gần. Đây cũng là lời kêu gọi hành động: cải thiện các cuộc khảo sát bầu trời, phát triển các công nghệ làm chệch hướng và coi những lần suýt va chạm không phải là sự tò mò mà là bản xem trước về những gì một ngày nào đó có thể trở thành thảm họa toàn cầu.