Gibbs

Buổi chiều chủ nhật 26/8/1945 lái xe được Hồ Chí Minh phái đến có tên là Lê Xuân đón Patti.
Lê Xuân điều khiển cái xe cũ kỹ một cách khá thông thạo, vừa tránh người tản bộ ngày chủ nhật, vừa tránh các luồng xe đạp và lách trong dòng đủ các xe cộ.
xe đi hết đường này đến đường khác, cứ như là đi vòng tròn. Patti cho rằng người lái xe đã cố để cho không bị theo dõi.
Cuối cùng, họ dừng lại trước một ngôi nhà hai tầng bình thường trong khu thành phố cũ có tên là phố Hàng Ngang. Không có bóng một người Âu hoặc người Nhật.
Một thanh niên đứng đón Patti ở cửa, trao đổi một vài câu với Xuân, rồi dẫn Patti vào nhà và bật đèn.
Khi Patti lên đến buồng gác, một bóng nhỏ nhắn tiến lại gần và giang rộng hai tay đón chào thân mật.
Patti rất vui được gặp lại Hồ Chí Minh nhưng cũng rất sửng sốt.
Hồ chỉ còn là một cái bóng của con người mà 4 tháng trước đây Patti đã gặp ở Tĩnh Tây, Quảng Tây, Trung Quốc.
Patti cầm lấy tay ông nhưng hình như tay ông hơi run. Trên đôi chân đi dép, thân hình xương xẩu trái ngược với cái trán khá rộng với nụ cười rạng rỡ trên khuôn mặt. Trang phục của ông, một tấm áo nâu sẫm và quần rộng, lại càng làm đậm thêm một vẻ hoang tàn.
Patti xin lỗi vì đến chậm, nhưng ông Hồ không chú ý và nói đó không phải lỗi tại Patti và nhìn về phía Giáp mỉm cười.
Patti thấy Giáp ở đây, mặc dù trước đó ông ta vẫn lặng thinh chẳng nói gì với Patti về bữa cơm.
Đưa Patti về phía những người còn đứng yên ở một góc, ông Hồ giới thiệu, “người bạn Mỹ từ Washington của chúng ta”.
Patti hơi lúng túng và không muốn để bị hiểu lầm sửa lại “xin lỗi, từ Côn Minh tới”, mọi người cười xòa, và ông Hồ cũng nhắc lại “từ Côn Minh tới”.
Patti hỏi thăm về tình hình sức khỏe, ông Hồ cho biết có bị sốt nhẹ và đau bụng, nhưng ông gạt chuyện đó sang bên và hỏi Patti về những tin tức ở Côn Minh và Washington.
Câu chuyện bị cắt ngang Lê Xuân bưng vào một cái khay với vài cái cốc và một chai Vermouth. Lê Xuân rót rượu và ông Hồ mời Patti đầu tiên. Hai người chúc sức khỏe nhau bằng tiếng Pháp.
Ông Hồ mời Patti sang phòng bên, ở đó đã có bày bàn cơm (ngoài Hồ Chí Minh và Patti có Giáp, Trường Chinh và Nguyễn Khang).
Patti ngồi chỗ bên phải ông Hồ và là chỗ duy nhất bày đồ dùng theo kiểu Âu Châu, đồ Trung Quốc và bằng bạc. Đó là một sự trọng vọng, nhưng Patti sử dụng khá thành thạo bát đũa nên đã hỏi xem có thể có bát đũa được không. Mọi người thích thú và bát đũa được đưa tới ngay.
Không khí chan hòa. Ai cũng thoải mái.
Câu chuyện diễn ra bằng tiếng Pháp, thỉnh thoảng có xen lẫn tiếng Anh. Patti thấy chỉ mình ông Hồ biết tiếng Anh, nên ít sử dụng để giữ cho mọi người đều có thể tham gia câu chuyện.
Hồ Chí Minh nhắc sơ lại việc nhân dân ông đã cộng tác với AGAS, GBT, OWI và tất nhiên là cả OSS khi ông nói tới việc người Mỹ đã có ý định tuyển mộ ông làm việc cho OWI ở San Francisco năm 1944-1945.
Theo ông nói thì ông đã hy vọng là nếu như người Mỹ thực hiện điều đó thì ông đã có thể gặp được đại diện Liên Hợp Quốc để trình bày nguyện vọng độc lập của nhân dân ông. Nhìn lại, ông nói, chắc cũng không thể thành công hơn việc đã làm ở Versailles vào 1919.
Cơm xong, họ chuyển ra ban công để dùng cà phê, bốn người kia rút lui và chỉ còn lại ông Hồ và Patti.
Mở đầu câu chuyện, ông Hồ cảm ơn Patti đã có nhã ý nhận lời mời và mong rằng sẽ được cùng nhau nhận định về tình hình hiện tại.
Patti cho rằng điều đó thực là bổ ích nhưng phải xác nhận rằng địa vị của mình rất bị hạn chế bởi các chỉ thị của cấp trên và không được phép để cho dính líu vào các vấn đề chính trị Việt - Pháp.
Ông Hồ lắc đầu nhiều lần, giơ tay và cười nói: “Tôi hiểu! Có thể sau này, chứ bây giờ tôi không yêu cầu gì cả. Còn hôm nay chúng ta có thể nói chuyện với nhau như những người bạn, chứ không phải là những nhà ngoại giao”.
Patti cũng cười đáp lại: “Đúng! Và như thế là ông không nghĩ rằng tôi sẽ báo cáo nội dung câu chuyện của chúng ta cho Côn Minh?”.
“Không!”, ông Hồ nói, “cho tới khi cả người Pháp lẫn người Trung Quốc cũng không hay biết gì về tôi”.
Trong hai giờ liền sau đó, hai người đã soát lại một số sự kiện và các vấn đề đặt ra từ khi có cuộc gặp gỡ với toán “Con Nai” cho tới các “Cuộc khởi nghĩa” ở Sài Gòn và Hà Nội. Ông Hồ rất nóng lòng muốn cho Patti biết hết những tình hình mới nhất và Patti cũng rất muốn nắm trọn được mọi tình huống.
Khi nhắc lại một cách buồn cười sự việc của Montfort, ông Hồ hỏi tại sao người Pháp lại bỏ qua những đề nghị gặp gỡ của ông Hồ dạo tháng 7. Đặc biệt trong lúc bấy giờ, ông rất chú ý không những đến việc làm sáng tỏ bản tuyên bố mơ hồ ngày 23-4 của Pháp (mà còn việc mở ra các cuộc thương lượng với các nhà chức trách Pháp tại Trung Quốc).
Patti thú thực không biết gì về ý đồ của Pháp (Hoặc lảng tránh), ngoài việc OSS đã nhờ AGAS chuyển những bức điện của ông cho họ.
Ông Hồ thất vọng và cảm thấy bị xúc phạm bởi sự kiêu căng của Pháp khi ông phê phán cuộc vận động chống Việt Nam của Pháp tại Trung Quốc.
Ông đặc biệt tức giận đối với Sainteny và nhấn mạnh là chẳng ai còn lạ gì “Sainteny, trưởng đoàn M.5, là người đại diện của De Gaulle”. Theo ông thì phái đoàn Sainteny chống đối với người Việt Nam và do đó sẽ gây ra nhiều vấn đề cho Chính phủ Lâm thời.
Về “kíp người” ở dinh Toàn quyền, ông Hồ hỏi “Họ hy vọng làm được gì nhỉ? Không biết có lúc nào họ nghĩ rằng họ lại có thể ngăn chặn được sự tiến triển của lịch sử Việt Nam không?”.
Patti không thể trả lời thay cho người Pháp và chỉ có thể giải thích rằng người Mỹ đã để họ đi theo là nhằm để giúp đỡ trông nom số khá lớn tù binh Pháp và do đó đã hạn chế chỉ để cho họ có 5 người.
Ông Hồ rất mực không tin. “Đó có thể là mục đích của các ông nhưng chắc chắn không phải mục đích của họ”.
Để ông bớt lo ngại, Patti gợi ý xem có thể lợi dụng nhóm Sainteny làm cái cầu để sớm bắt liên lạc với người Pháp được không, thậm chí cũng có thể thử dẫn dắt họ tới việc phải công nhận trên thực tế việc Việt Minh đã nắm chính quyền.
Ông Hồ không nghĩ như vậy. Trong lúc này, ông không sẵn sàng thương lượng. Tình hình sau này cũng có thể sẽ thay đổi khi người Pháp nhận thức được họ không thể giữ mãi được những tham vọng của họ trước. Nhưng cho đến lúc đó thì họ vẫn cứ phải ở tại Dinh và cần phải được canh giữ.
Patti gợi ý một lần nữa về một cuộc đối thoại với Sainteny nhưng ông Hồ vẫn khăng khăng không chịu và cho rằng không được kết quả gì tích cực. Song, nói nước đôi về vấn đề này, Patti có thể tùy ý quyết định.
Theo ông Hồ không phải chỉ lo lắng về người Pháp không thôi, ông còn gặp khó khăn đối với những mưu toan của người Anh và Trung Quốc.
Ông nói một cách thông thạo về sự hợp tác Pháp - Anh ở Lào, Kampuchia và Nam Bộ.
Trong các khu vực này, rõ ràng quyền lợi của Anh trùng hợp với các mục tiêu của Pháp với mục đích lâu dài nhằm khôi phục lại khu vực thuộc địa trước chiến tranh của họ ở Đông Nam Á.
Còn đối với người Trung Quốc, ông Hồ xác định lợi ích của họ chính là những vụ “trấn lột về chính trị”. Có tin từ Trùng Khánh cho biết, Quốc dân Đảng (Trung Quốc) đang xúc tiến thương lượng với Chính phủ Paris về nhiều vấn đề đặc quyền ở Đông Dương và ông Hồ tin chắc rằng hoạt động của các cường quốc Pháp, Anh, Trung Quốc sẽ gây nguy hại cho sự toàn vẹn của phong trào giải phóng dân tộc.
Câu chuyện trở nên chán ngán.
Patti chuyển sang hỏi về mối quan hệ giữa Nhật và Chính phủ Lâm thời.
Ông Hồ khẳng định là Nhật không can thiệp và đã có thái độ hợp tác tốt từ sau cuộc “khởi nghĩa” ở Hà Nội, đã có một sự thông cảm ngầm không qua những mối quan hệ chính thức hoạt động thương lượng.
Người Nhật đã rút lui một cách có trật tự và Việt Minh tiếp quản dần từng ngành chính quyền. Nhưng ông không biết phải chờ đợi gì ở Đồng minh sau khi Nhật rút đi và ông cũng chẳng rõ ai thay thế họ.
Patti nhắc lại là người Trung Quốc như đã thỏa thuận ở Potsdam. Ông Hồ không ngạc nhiên vì ông cũng đã nghĩ là tình hình cũng có thể sẽ như thế nhưng chưa chắc chắn lắm. Patti ngầm tự hỏi không rõ ông có hy vọng gì vào việc Mỹ chiếm đóng không.
Ông Hồ rất khó chịu về việc người Việt Nam phải tiếp đón quân đội Trung Quốc và cho rằng việc một số lớn người Trung Quốc tràn vào Việt Nam, cộng với số quân Nhật ở đây sẽ làm cho tài nguyên đất nước khánh kiệt một cách ghê gớm.
Một cách tinh vi, ông đã liên tưởng đến những rối loạn mà quân đội chiếm đóng Tưởng có thể gây ra nếu họ cướp bóc lan tràn và lộng hành đối với dân chúng. Ông muốn Patti báo trước cho Đồng minh về những khả năng này, và Patti đã hứa sẽ làm đầy đủ.
Đó là một số vấn đề đã ám ảnh ông Hồ, đều là những vấn đề giải quyết không dễ dàng và Patti cũng chỉ có thể tác động tới được rất ít.
Không kể đối với một số ít người thân cận và một số người Trung Quốc, tên tuổi và con người Hồ Chí Minh còn được ít người Việt Nam biết đến, và đối với các lãnh tụ thế giới đang chia cắt Đông Nam Á thì lại càng không biết tới.
Những cố gắng trước đây của ông để tranh thủ sự công nhận của Mỹ đã không đi tới đâu. Ông Hồ cảm thấy khẩn thiết phải tìm được cách làm cho Đồng minh chú ý đến chính phủ của ông trước khi quân đội chiếm đóng của họ tới.
Ông đã xem bản kêu gọi công nhận nền độc lập Việt Nam của Bảo Đại gửi cho những người cầm đầu các nước Đồng minh mấy ngày trước. Điều đó làm cho ông lo lắng vì lời kêu gọi đã tăng cường địa vị hợp pháp là người đứng đầu quốc gia của Bảo Đại và không nói gì đến sự tồn tại của Chính phủ Lâm thời. Ông phải nhanh chóng hành động để sửa lại điều sai trái này.
Theo ông Hồ thì Bảo Đại đã không cầm quyền từ lâu. Chính phủ duy nhất hợp pháp lúc bấy giờ là Chính phủ Lâm thời của ông.
Patti không thảo luận ý kiến có liên quan tới Hà Nội và ngay cả Bắc Bộ nhưng nêu vấn đề là đối với cả nước thì Bảo Đại vẫn là người đứng đầu quốc gia.
Với nụ cười quen thuộc, ông Hồ báo cho Patti biết rằng đúng vào lúc đó, một phái đoàn Chính phủ đã lên đường đi Huế để tiếp nhận sự thoái vị của Bảo Đại. Và khi việc thoái vị xong, ông dự định sẽ công bố một bản Tuyên ngôn độc lập, thành lập một nội các, đưa ra một chính phủ hoàn chỉnh, và tranh thủ cho được sự công nhận của quốc tế.
Với một giọng tự nhiên, ông Hồ hỏi: “Mỹ sẽ làm gì nhỉ?”.
Dĩ nhiên Patti không thể phát biểu thay cho chính phủ nhưng đưa ra ý kiến riêng là Mỹ sẽ xem xét lại tình hình dưới ánh sáng các sự kiện sắp diễn ra. Ông Hồ tỏ vẻ thất vọng nhưng cũng không nài ép gì thêm.
Điều quan trọng đối với ông Hồ là Mỹ tiếp tục chính sách chống thực dân của Mỹ đối với Đông Dương.
Ông cũng tìm cách để xua tan điều “hiểu lầm” cho ông là “một phái viên của Quốc tế Cộng sản” hay là một người Cộng sản. Mối quan tâm sốt sắng của Patti đã tạo cho ông con đường duy nhất có giá trị để đặt quan hệ với Washington. Và ông đã cố tận dụng điều thuận lợi đó.
Ông công nhận một cách thẳng thắn ông là một người Xã hội, ông đã cộng tác và làm việc với những người Cộng sản Pháp, Trung Quốc và Việt Nam, nhưng nói thêm “Các ông ở đây nữa cũng thế phải không?”.
Ông Hồ tự gán cho mình nhãn hiệu là một người “Quốc gia - Xã hội - Cấp tiến”, có một sự mong muốn mãnh liệt muốn giải thoát đất nước khỏi ách đô hộ của nước ngoài. Ông nói một cách lưu loát không điệu bộ, nhưng với một vẻ thành thật, quyết tâm và lạc quan.
Vào khoảng 3 giờ 30, có người tới và nói với ông Hồ điều gì. Ông xoa tay vui vẻ và quay lại phía Patti, với nụ cười rạng rỡ, ông báo cho biết: “Viên Khâm sai ở Nam Kỳ vừa điện cho Triều đình xin từ chức. Ông ta đã chính thức đặt chính quyền miền Nam vào trong tay Ủy ban Hành chính Nam Bộ”.
Patti không ngạc nhiên lắm vì hôm trước đã được nghe nói Việt Minh do Trần Văn Giàu lãnh đạo đã nắm quyền kiểm soát ở đó. Ông Hồ giải thích là Bảo Đại chỉ mới tuyên bố có “ý định” thoái vị. Nhưng người cuối cùng trong số 3 viên Khâm sai cũng đã rút lui thì không còn có trở ngại chính thức gì cho việc thoái vị hiện nay của ông ta nữa. Rõ ràng đó là một điều hân hoan đối với ông Hồ…
Patti cho rằng các khách của ông Hồ đang chờ để gặp ông, nên xin rút lui.
Ông Hồ tiễn Patti ra tận cửa và nói ông sẽ không bao giờ quên buổi chiều vui vẻ này và tỏ ý mong rằng Patti sẽ vui lòng giữ quan hệ mật thiết với ông.
Patti đáp lại xin sẵn sàng gặp ông sớm.
Việc Patti có mặt tại Hà Nội hai tuần trước quân đội của chính quyền Tưởng Giới Thạch đã khiến nhiều người nghĩ rằng Hoa Kỳ đóng vai trò lãnh đạo trong lực lượng Đồng minh vào giải giáp quân Nhật.
Mặc dù chỉ là một thiếu tá nhưng Patti đã tận dụng các cơ hội thể hiện vai trò “cấp cao” của mình mỗi khi tham gia các sự kiện được tổ chức công khai ở Hà Nội.
Trong các cuộc gặp gỡ với báo chí VN những từ ngữ bày tỏ đồng cảm của Patti được Hồ Chí Minh coi như hàm ý chính quyền Mỹ phản đối Pháp quay lại Đông Dương và ủng hộ sự độc lập của Việt Nam.
Sự hợp tác nho nhỏ này giữa VN và Hoa Kỳ trong chống phát xít Nhật đã tạo cho Việt Minh một cơ hội quảng bá hình ảnh của mình.
Hồ Chí Minh đã gặp Patti ở miền nam Trung Quốc, từng liên tục chất vấn Patti về chính sách của Hoa Kỳ đối với Đông Dương. Khi báo cáo cấp trên về các thông tin liên quan đến vấn đề này, Patti đã bị phê bình vì đã vượt qua giới hạn. Thay vì chỉ được phép cung cấp thông tin tóm lược.
Nhưng một sự thật dù Patti có thiện cảm với Hồ Chí Minh đến đâu, thì người Mỹ cũng đã dần hiểu rõ bản chất con người Hồ Chí Minh và Việt Minh thông qua các nguồn thông tin khác đặc biệt là những sự kiện diễn ra tiếp theo vào những năm 1946.
(Còn tiếp)

__________________