Mùa thu năm 1945, Hà Nội rực rỡ trong khí thế “độc lập” non trẻ. Khi chính quyền cách mạng kêu gọi nhân dân đóng góp vàng bạc, của cải để “cứu đói, cứu nước” trong Tuần lễ vàng, gia đình tư sản Trịnh Văn Bô không ngần ngại dốc hết tấm lòng. Ông và vợ, bà Hoàng Thị Minh Hồ, đã hiến tặng hơn 5.147 lượng (cây) vàng, tương đương với 2.000.000 đồng Đông Dương (theo thời giá lúc đó) - giá trị gần gấp đôi ngân sách quốc gia lúc đó, cùng nhiều căn nhà, của cải cho Việt Minh. Căn nhà số 48 Hàng Ngang còn được gia đình tự nguyện cho mượn với lời hứa của cấp lãnh đạo là dùng trong 2 năm, để rồi nơi đây trở thành địa điểm Hồ Chí Minh viết bản Tuyên ngôn độc lập.
Hồi ấy, gia đình doanh nhân Trịnh Văn Bô tin tưởng trọn vẹn vào lời hứa: “Đất nước độc lập sẽ ghi công, sẽ trả lại”. Đối với họ, vàng bạc có thể làm lại, nhưng niềm tin vào một tương lai tốt đẹp thì không thể cân đo.
Thế nhưng, hiện thực lại phũ phàng. Căn nhà, tài sản, đất đai mà gia đình từng hiến tặng lần lượt rơi vào tay Nhà nước. Những lời hứa “sẽ trả lại” rơi vào im lặng. Bà Hoàng Thị Minh Hồ, vợ ông, đã nhiều lần gõ cửa các cơ quan, viết đơn kêu cứu, mong được trả lại ít nhất là căn nhà của chính mình. Nhưng đến cuối đời, những yêu cầu ấy vẫn bị gạt sang một bên. Thậm chí, con trai áp út của ông là Trịnh Cần Chính, làm việc cho Ủy ban Pháp chế (nay là Bộ Tư pháp), nhưng rồi năm 1979 cũng bị vu oan tội trốn nghĩa vụ quân sự và bị đuổi việc.
Nỗi đau lớn nhất không phải mất của cải, mà là cảm giác niềm tin bị phản bội. Cả đời, gia đình Trịnh Văn Bô hy sinh, tin rằng sự hy sinh ấy sẽ được ghi nhận. Nhưng cuối cùng, họ sống trong cảnh bất công, để lại một bi kịch: người dâng hiến cho Tổ quốc thì bị lãng quên, còn lời hứa từ những người nhận thì chẳng bao giờ thành hiện thực.
Đến nay, tên tuổi Trịnh Văn Bô vẫn được nhắc đến như một tấm gương “tư sản yêu nước”, nhưng câu chuyện về những tài sản không bao giờ được trả lại trở thành một nỗi ám ảnh về sự đánh đổi. Đó là bài học cay đắng về lời hứa và niềm tin đặt nhầm chỗ – một vết thương chưa bao giờ được chữa lành trong lịch sử hiện đại Việt Nam.
Võ Tuấn