“Khui lại” bô xít – đất hiếm sau Trung ương 15: chống sai phạm hay tái vẽ bản đồ quyền lực?
 

Khi hồ sơ cũ bỗng được đưa lên “diện đặc biệt”: đó không bao giờ chỉ là ngẫu nhiên
Việc các hồ sơ cũ liên quan đến khai thác đất hiếm và quặng bô xít “bất ngờ” được đưa vào diện Ban Chỉ đạo Trung ương theo dõi “đặc biệt” ngay sau Hội nghị Trung ương 15, theo nhiều giới quan sát, khó có thể xem như một động tác kỹ thuật đơn thuần.

Bởi cùng thời điểm ấy – ngày 25/12/2025 – bị can Lê Thanh Thản, một doanh nhân được nhắc như “đàn em” của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, tiếp tục bị truy tố trong vụ án kéo dài 6 năm liên quan đến hành vi lừa dối khách hàng.

Hai mảnh ghép tưởng rời rạc lại xuất hiện cạnh nhau, cùng một nhịp, cùng một thời điểm. Và chính cái “đặt cạnh nhau” ấy tạo ra cảm giác: đây là một thông điệp.

Hậu Trung ương 15: khi “đã chắc ghế” thì cần một câu chuyện để đóng dấu
Trong bối cảnh hậu Hội nghị Trung ương 15, khi ông Tô Lâm được nhìn nhận là đã chắc chắn tiếp tục ở vị trí Tổng Bí thư nhiệm kỳ tới nhưng vẫn gây tranh cãi trong dư luận, nhu cầu củng cố tính chính danh trở nên cấp thiết.

Theo cách nhìn của các giới quan sát việc “khui lại” các chủ trương lớn và sai phạm của người tiền nhiệm – từ cố Tổng Bí thư Trọng cho tới cựu Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng – không chỉ là chống tham nhũng. Nó là một dạng “định nghĩa lại trật tự”: ai là trung tâm, ai là di sản, và di sản nào sẽ bị lật lên khỏi lớp bụi thời gian.

Bô xít Tây Nguyên: một quyết sách mang dấu ấn Nguyễn Tấn Dũng
Chủ trương khai thác bô xít Tây Nguyên là quyết định mang dấu ấn sâu đậm của Nguyễn Tấn Dũng trong hai nhiệm kỳ Thủ tướng (2006–2015).

Từ Quyết định 167 đầu năm 2007 đến các dự án Bô xít Tân Rai và Bô xít Nhân Cơ, đây từng được xác định là “chủ trương lớn” của Đảng và Nhà nước, bất chấp những cảnh báo liên tục từ giới khoa học và trí thức.

Đáng chú ý nhất là các thư và kiến nghị của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, nhiều lần nhấn mạnh nguy cơ môi trường, xã hội và an ninh quốc phòng “cực kỳ nghiêm trọng” nếu khai thác bô xít ở Tây Nguyên.

Nhưng những cảnh báo ấy đã không được lắng nghe, thậm chí còn bị đẩy lùi bằng một lập luận quen thuộc: “đây là quyết sách đã được Bộ Chính trị và Đại hội Đảng thông qua, không được phép bàn lùi.”

Gần 20 năm “vùng cấm”: vì sao đến cuối 2025 mới lật lại?
Trong suốt gần hai thập niên, bô xít – và các dự án có liên quan nhà đầu tư Trung Quốc tại khu vực “mái nhà” Tây Nguyên – gần như trở thành một chủ đề nhạy cảm, nhiều lúc bị coi là “vùng cấm”.

Chính vì thế, việc cuối năm 2025 các sai phạm bỗng được đưa vào diện theo dõi “đặc biệt” tạo ra một câu hỏi gai góc: vì sao là lúc này, chứ không phải sớm hơn?
Khi rủi ro môi trường, hiệu quả kinh tế và những cảnh báo chiến lược đã được nêu từ lâu, thậm chí đã “hiển hiện quá rõ”.

Với những người đặt vấn đề về quan hệ Việt–Trung, động thái này còn được diễn giải như một thay đổi cách tiếp cận của ban lãnh đạo mới trong thái độ với Bắc Kinh: thứ từng tránh nhắc nay đưa ra ánh sáng.

“Không vùng cấm, không ngoại lệ”: thông điệp gửi cho ai?
Theo lập luận của các giới quan sát việc “khui lại” bô xít – đất hiếm là bước đi mang tính biểu tượng để tái khẳng định khẩu hiệu “không có vùng cấm, không có ngoại lệ” mà Tổng Bí thư Tô Lâm nhiều lần nhấn mạnh.

Nhưng biểu tượng không vô hướng. Nó luôn có địa chỉ.

Trong cách hiểu này, khui bô xít đồng nghĩa với một lời nhắn tới các nhóm quyền lực cũ: việc “đào bới quá khứ” sẽ không dừng lại, và những di sản từng là lá chắn chính trị cũng có thể bị lật lên bàn mổ.

Nó cũng phản ánh sự dịch chuyển trọng tâm quyền lực: chủ trương bô xít gắn với giai đoạn quyền lực của ông Ba Dũng và mạng lưới lợi ích. Đưa chủ đề ấy vào vùng giám sát “đặc biệt” trước thềm Đại hội 14 có thể được đọc như một nỗ lực tái phân định ranh giới ảnh hưởng của các “trung tâm” cũ với ban lãnh đạo hiện tại.

Thực chất hay chỉ là “cú đánh biểu tượng” để trấn an dư luận?
Nhưng câu hỏi lớn nhất vẫn nằm ở tính thực chất.

Liệu việc khui lại bô xít – đất hiếm sẽ đi đến tận cùng trách nhiệm, cơ chế, dòng lợi ích, và những mắt xích đã tồn tại suốt gần 20 năm?
Hay rốt cuộc chỉ dừng ở mức “biểu tượng chính trị” – đủ mạnh để tạo hiệu ứng, đủ rộng để răn đe, nhưng không nhất thiết chạm đến phần lõi?

Trong bối cảnh Tổng Bí thư Tô Lâm cần củng cố tính chính danh sau Trung ương 15, động thái này được nhìn như một nước cờ “đa dụng”: vừa đánh vào bức xúc xã hội, vừa tạo thế chính trị trước Đại hội 14, vừa phát tín hiệu với các nhóm quyền lực cũ.

Và vì thế, câu chuyện bô xít hôm nay không chỉ là chuyện quặng. Nó là chuyện quyền lực.
Không chỉ là tài nguyên. Mà là ai được quyền lật lại quá khứ — và lật tới mức nào.