Ván bài lật ngửa và những nghịch lý “thú vị” sau 1975
 

Một “ván bài” cũ, nhưng cảm giác vẫn mới
Có những bộ phim càng xem lại càng thấy… lạ. Không phải lạ vì kỹ xảo, cũng không phải lạ vì phục trang, mà lạ vì những lớp đời thật nằm sau từng khuôn hình.

“VÁN BÀI LẬT NGỬA” – từng có tên cũ là “QUÂN CỜ DI ĐỘNG” – từ lâu được nhiều người xem như một trong những bộ phim đề tài tình báo – hoạt động cách mạng nổi bật nhất của điện ảnh Việt Nam sau 1975. Nhịp phim nhanh, câu chuyện có “mùi” bí mật, và quan trọng nhất: nó tạo ra cảm giác vừa hồi hộp vừa… ngẫm ngợi.

Nguyễn Chánh Tín: ngoại hình điện ảnh, ánh mắt biết kể chuyện
Nhắc tới “VÁN BÀI LẬT NGỬA”, khó ai bỏ qua cái tên Nguyễn Chánh Tín. Không chỉ vì ngoại hình rất điện ảnh, mà vì cách diễn của ông có một thứ “độ lặng” làm người xem tin.

Nhiều khán giả Việt từng yêu mến Nguyễn Chánh Tín chính ở chỗ đó: một gương mặt vừa phong trần vừa trí thức, ánh mắt nhìn như biết giấu một bí mật, mà cũng biết… giữ cho bí mật ấy không lộ ra quá sớm.

Và thế là vai diễn trở thành một thứ “dấu mộc” gắn với tên tuổi ông trong ký ức đại chúng.

Giai thoại hậu trường: bút danh “Khôi Nguyên” và nỗi đau vượt biển
Điều làm nhiều người rùng mình không phải chỉ là câu chuyện trên phim, mà còn là những câu chuyện ngoài phim — theo các chia sẻ lan truyền trong giới yêu điện ảnh.

Theo đó, đạo diễn của bộ phim là ông Lê Hoàng Hoa, từng tu nghiệp ở Mỹ, từng sống dưới chế độ VNCH. Sau 1975, ông được kể lại là đã tìm đường vượt biên cùng gia đình. Và bi kịch là trong biến cố ấy, ông mất hai người con trai tên Khôi và Nguyên.

Cũng từ giai thoại này, người ta kể rằng ông đã dùng bút danh “Đạo diễn Khôi Nguyên” như một cách để giữ lại hai cái tên trong đời mình — như một lời thắp nhang lặng lẽ ngay trên màn bạc.

Dù mỗi câu chuyện truyền miệng có thể có chi tiết khác nhau, cảm giác đọng lại vẫn giống nhau: điện ảnh đôi khi được làm bằng nước mắt, không chỉ bằng máy quay.

Nghịch lý “rất đời”: người từng vượt biên lại dựng phim cách mạng
Lại thêm một mẩu chuyện khiến người ta phải bật cười… kiểu cười mà trong cổ có gì nghèn nghẹn.

Cũng theo những lời kể phổ biến, Nguyễn Chánh Tín sinh ra, lớn lên ở Sài Gòn, hấp thụ nền giáo dục miền Nam trước 1975. Sau biến động, ông từng vượt biên và bị bắt giam. Rồi từ trong trại giam, ông được mời ra đóng vai một “chiến sĩ cách mạng”.

Nếu câu chuyện ấy đúng với những gì người ta vẫn truyền nhau, thì đúng là đời biết bày trò hơn cả kịch bản. Một người đi qua lằn ranh lịch sử bằng số phận riêng, rồi lại bước lên màn ảnh để hóa thân thành biểu tượng của một phía. Cái nghịch lý ấy nghe vừa “thú vị”, vừa… chua chát.

Xem lại rồi nhớ chuyện chửi nhau: hài mà đau
Có người kể: xem lại “VÁN BÀI LẬT NGỬA” rồi nhớ cảnh các “chiến sĩ CM” mắng “NBCT”, tự nhiên thấy… hài. Hài vì cuộc đời sau 1975 có quá nhiều nhãn dán: dán lên người khác rất nhanh, nhưng gỡ khỏi chính mình thì rất khó.

Và đôi khi, cái hài không nằm ở câu thoại, mà nằm ở chỗ: lịch sử vốn nghiêm trang, nhưng con người trong lịch sử lại đầy mâu thuẫn.

“Hai điều vô hạn…” và cái câu thường bị gán nhầm
Cuối cùng, có người nhắc câu nói nổi tiếng thường được gán cho Einstein:
“Có hai điều vô hạn: vũ trụ và sự ngu xuẩn; nhưng tôi không dám chắc điều đầu tiên.”

Điều thú vị là câu này được trích dẫn rất nhiều, đôi khi như một cách… thở dài thay cho lời bình luận. Và dù người nói có thật là Einstein hay không, cái cảm giác nó tạo ra thì vẫn đúng “tâm trạng thời đại”: con người có thể tiến bộ rất nhanh, nhưng cũng có thể cố chấp rất lâu.

Một “ván bài” lật trên phim, và nhiều “ván bài” lật ngoài đời
“VÁN BÀI LẬT NGỬA” hay ở chỗ: xem như phim tình báo thì hấp dẫn, xem như một lát cắt lịch sử – tâm lý thì lại càng nhiều dư vị.

Và cái “thật thú vị” nằm ở đây: đôi khi chính những con người bị lịch sử quăng qua quật lại, lại là người làm ra những tác phẩm mang màu sắc lịch sử nhất. Trên màn ảnh, họ diễn. Ngoài đời, họ đã sống.

Nên xem lại phim, bỗng thấy một câu hỏi cứ lơ lửng: rốt cuộc thứ lật ngửa không chỉ là ván bài… mà là số phận.