Sài Gòn 1965 – những khuôn hình còn ấm tay người chụp
 

Ông bảo tên mình là Bruce, đến từ bên kia Thái Bình Dương. “Tôi không phải nhà văn,” ông cười, “tôi chỉ biết giữ lại ánh sáng.” Rồi ông giương máy. Sài Gòn lọt vào khung ngắm, như một cô gái vừa soi gương vừa quay mặt đi, nửa e thẹn nửa bạo dạn.

Buổi sáng, phố d’Arras (Hàm Nghi) còn mát rượi. Ngọn tháp đền Ấn ngửa mặt lên trời xanh, những tượng thần như đang thì thầm bằng thứ tiếng cổ mà người qua đường vẫn nghe thành tiếng rao bánh mì. Trước cổng, một chiếc xe hơi màu kem đậu nghiêng, bóng nắng lăn trên capo. Bruce hít sâu: mùi dầu hỏa, mùi nhang, mùi vải mới, tất cả hòa thành mùi của một thành phố đang cố sống hết ngày hôm nay trước khi nghĩ đến ngày mai.





Đến trưa, ngã bốn Tự Do – Lê Lợi sáng lóa. Quán Continental nửa đứng nửa ngồi, cửa kính phản chiếu mây bay. Xe buýt đỏ lừ lừ bò qua, lính thủy đánh bộ Mỹ ngồi sau thùng xe, áo sơmi bỏ ngoài quần như chưa kịp chọn bên nào của thế giới. Bruce bấm máy đúng lúc một chiếc Ford lướt qua mép ảnh—những đường cong thép lạnh như đã dự đoán trước tương lai sẽ bẻ lái về đâu.



Chiều rơi, tấm bạt sọc xanh trắng của USO Saigon đung đưa. Vài chàng trai tóc chải bóng, mắt non, đứng nép dưới mái hiên tránh một cơn mưa thoáng. Họ cười nói rổn rảng như thể cuộc chiến chỉ là tin tức trên radio. Bruce không hỏi tên ai. Ông biết, đặt tên cho một khuôn mặt ở đây đôi khi đồng nghĩa với cột chặt mình vào một nỗi lo.



Giữa vòng xoay, chiếc xe buýt Công Quản ho sù sụ rồi tắt lịm. Người Sài Gòn ùa ra đẩy—cả lính dù lẫn sinh viên, áo sơmi lẫn bà ba. Bánh xe quay lại, khói xanh thả lên trời như một lời khấn. Bruce chụp liên hồi, tay run nhẹ: có những khoảnh khắc làm người ta tin vào một thứ gì đó hiền lành hơn cả lịch sử.



Ở chợ, hai cô gái đội mẹt mít tố nữ cao như tháp nhỏ. Mồ hôi đọng thành giọt trên mép khay, ánh nắng lách qua kẽ tay, vàng ươm. “Mua nghen chú!”—câu gọi gọn gàng như một khúc nhạc. Bruce giơ máy xin phép. Tiếng cười các cô giòn như hạt cốm. Ông nghĩ: chiến tranh không thắng nổi cái thói quen mưu sinh mỗi sớm.



Đêm xuống, đài phun nước rải lụa bạc giữa lòng đại lộ. Đèn neon trổ bông trên mặt nước; tiếng xe, tiếng giày, tiếng kèn vọng từ một quán bar nào đó. Một người đàn bà ôm con băng qua đường, tà áo chạm một vệt sáng rồi tắt, như sao băng. Bruce đứng rất lâu. Ở quê nhà ông, mẹ cũng thường dắt ông qua phố như vậy, qua những năm tháng chẳng biết đặt tên.

Sáng hôm sau, bờ Bến Bạch Đằng êm như một bờ vai. Trẻ con tắm sông, đùa nhau té nước. Tàu hàng neo chen nhau như người ở trọ. Bruce nghĩ đến những lá thư sẽ được gửi đi từ đây, lẫn trong mùi gió nước và dầu máy, có lẽ đến kịp trước một cuộc hành quân, có lẽ không.


Ông ghé Nhà Quốc Hội VNCH (nay là nhà hát) Thành phố—mái vòm trắng như nụ hoa khổng lồ. Một chiếc US Navy pickup đỗ sát lề. Người tài xế châm thuốc, ngọn lửa bé bằng móng tay mà làm ấm cả góc ảnh. Trên đường Catinat, chiếc Beetle xanh ve ve bò qua rặng cây cao vút; hai chiếc xích lô điềm nhiên như chưa bao giờ biết đến khói đạn. Bruce bấm thêm một tấm, hiểu rằng những hàng cây này lưu giữ không chỉ bóng râm mà cả những cuộc tình giấu tên.

Cuối cùng, chợ Bến Thành. Tháp đồng hồ nhìn phố với vẻ hiền hòa của một người già biết nhiều chuyện mà không kể. Vài chiếc xích lô lững thững, người đạp đội nón cối ngả về phía trước, như ngả vào lưng thời gian. Bruce chụp tấm cuối. Trong ống kính, Sài Gòn vừa bền bỉ vừa mong manh; vừa ồn ào vừa biết cách nín thở.

Nhiều năm sau, khi tóc bạc và tay bớt vững, Bruce mở hộp ảnh. Ánh sáng cũ vẫn còn đó. Ông nhớ tiếng rao mít, nhớ khói xe buýt, nhớ giọt mưa xứ nhiệt đới búng vào ống kính. Và hơn hết, ông nhớ cảm giác mỗi lần bấm máy: như đóng cái chốt nhỏ cho một cánh cửa vừa kịp mở—cánh cửa nhìn vào một thành phố đã chọn cách sống tận tình trong những ngày bất trắc.




Nếu ai hỏi Sài Gòn 1965 là gì, ông sẽ đưa họ xem những bức ảnh ấy. Không phải để kể chuyện chiến tranh, mà để kể chuyện người: những khuôn mặt đi qua khuôn hình, để lại trong ông—và trong chúng ta—một lời nhắc dịu dàng: Ở nơi tiếng còi và tiếng súng từng chen nhau, vẫn có những trái mít, những tia nước, những vòng bánh xe, và những cái nắm tay đẩy chiếc xe buýt trở lại đường.
https://photos.app.goo.gl/gXNYDD8uaaHPaw136